T.C.

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ

(2014-2023)

2014

ÖNSÖZ

Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin (UHYS) amacı, ülkemiz su havzalarının ve onların doğal kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı ile ilgili orta ve uzun vadeli kararlara ve yatırım programlarına rehberlik sağlamak, toplumumuzun havzaların ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel fayda ve hizmetleri ile ilgili ihtiyaç ve beklentilerinin yeterli düzeyde ve sürdürülebilir olarak karşılanması için yapılacak çalışmalara ortak bir yol göstermektir.   

UHYS, ülke ihtiyaçlarını önceliklendiren, AB çevre ve su yönetim standartları ile tutarlı ve Türkiye’nin sürdürülebilir yaşam öncelikli kalkınma gündemini destekleyen güçlü bir entegre doğal kaynak yönetim politika çerçevesinin ve stratejisinin önemli bir bileşenini oluşturacaktır.

Strateji, Hükümetin öncelikli yatırımları ve kurumsal düzenlemeleri belirlemesine, kamu yatırımlarının sosyal, ekonomik ve çevresel faydalarının en üst düzeye çıkarılmasına, kilit paydaşlar arasında kapasite oluşturacak düzenleme, ekonomik teşvik ve katılımcılık önlemlerini gerçekleştirmeye katkı sağlayacak, yatırım maliyetlerinin düşürülmesi ve program planlama,  uygulama ve izleme fonksiyonlarının etkinleştirilmesi amacıyla farklı kurumların rollerinin ve sorumluluklarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi için bir fırsat oluşturacaktır.

UHYS’nin temel önceliği; ülkemiz su toplama havzalarında yıllardır süregelen doğal kaynak ve çevresel bozunum sürecini durdurmak, toprak, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının verimliliğini ve kalitesini korumak ve geliştirmek, havzadaki fauna ve floranın korunmasını ve durumlarının iyileştirilmesini sağlamak, alt havzalardaki kullanıcılara sunulan havza hizmetlerini havzanın ekosistem bütünlüğüne zarar vermeyecek biçimde azami düzeye çıkarmak ve havzada yaşayan düşük gelirli kırsal nüfusun refah düzeyinin yükseltilmesine katkı sağlamaktır.

Strateji belgesini oluşturan vizyon, amaçlar ve stratejik hedeflerin belirlenmesinin ilgili kurum, kuruluş ve paydaşların katılımı ile gerçekleştirilmiş olması, havza yönetiminden beklentilere cevap verebilme yanında, stratejinin sahiplenilmesi ve uygulanmasını da kolaylaştıracaktır.

Belgede, havzalarımızın yönetiminin geliştirilmesine yönelik olarak izlenecek ana stratejiler arasında: (i) su havzası yönetiminde eşgüdüm ve katılımcılığın güçlendirilmesine yönelik kurumsal ve yasal düzenlemeler; (ii) farklı kurum ve kuruluşlarca su havzalarında yürütülen havza yönetim planlaması ve uygulamaları için mevcut 25 nehir havzası ile bunların alt havzaları ile mikro havzalarınından oluşan hidrolojik temelli havza tanımlamasının kullanılması konusunda uzlaşı sağlanması; (iii) havza alanları ve yatırımlarının uygun bilimsel kriter ve yöntemlere dayalı olarak önceliklendirilmesi; (iv) havza bilgi tabanının, izleme ve değerlendirme kapasitelerinin güçlendirilmesi ve havza yönetimi için ortak bir izleme ve değerlendirme sisteminin oluşturulması; (v) alternatif projeler ve uygulamaların ekolojik, ekonomik ve sosyal maliyetlerinin ve faydalarının (içsel ve dışsal etkilerin) değerlendirilmesi yer almaktadır.

Belgede, stratejinin uygulanmasının izlenmesi, değerlendirmesi ve desteklenmesi kapsamında kurumsal  rol ve sorumluluklar ile belirlenen hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik eylemler için öneriler 2014-2015 ve 2016-2023 dönemleri itibariyle verilmiştir. Belirlenen sorumluluklar çerçevesinde her kurum kendisi ile ilgili hedefler için ayrıntılı eylem planını en kısa sürede hazırlayacak ve uygulamaya koyacaktır.

Bu belge başta Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Yerel Yönetimler, Araştırma ve Eğitim Kurumları ve Sivil Toplum Örgütleri olmak üzere ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşları ve diğer paydaşların katkıları ile katılımcı anlayış ön planda tutularak hazırlanmıştır.

Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin uygulanması, izlenmesi ve değerlendirmelerinin ilgili kurum, kuruluş ve paydaşların eşgüdümlü ve katılımcı çalışmaları ile gerçekleştirilmesi ülkemizin 2015 kalkınma hedeflerine ve 2023 vizyonu ve hedeflerine ulaşmasında önemli katkılar sağlayacaktır. 

KISALTMALAR

AB                Avrupa Birliği

AFAD              Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı

ASHRP           Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi

ARGE             Araştırma, Geliştirme

ARGE-KR      Araştırma Kurumları

BİD                 Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı 

BSGM            Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü

BÜGEM         Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü

CBS                Coğrafi Bilgi Sistemi

CBS-EYBS    CBS Tabanlı Entegre Yönetim Bilgi Sistemi

ÇDP                Çevre Düzeni Planı

ÇEM               Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü

ÇEDGM         Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü

ÇMUEP          Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Planı

ÇŞB                Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

ÇYGM            Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü

DSHRP           Doğu Anadolu Havza Rehabilitasyon Projesi

DB                  Dünya Bankası

DKMP            Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

DSİ                 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

EPDK              Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu

GSMH            Gayri Safi Milli Hasıla

GTHB             Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

GZFT              Güçlü-Zayıf Yönler, Fırsatlar-Tehditler

HYK               Havza Yönetim Kurulu

HB                  Havza Birlikleri

HES                Hidroelektrik Santral

HKEP                         Havza Koruma Eylem Planı

İAADM           İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri

İD                    İklim Değişikliği

İDUEP            İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı

İÖİ                   İl Özel İdaresi

KB                   Kalkınma Bakanlığı

MEUS              Meteorolojik Erken Uyarı Sistemi

MGM               Meteoroloji Genel Müdürlüğü

MİGEM           İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü          

MPGM             Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü

NHYP              Nehir Havzası Yönetim Planı

OECD              Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı

OGI                  Otomatik Gözlem İstasyonu (Meteorolojik)

OGM               Orman Genel Müdürlüğü

ORKOOP        Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği

OSİB                Orman ve Su İşleri Bakanlığı

ÖİKR               Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu

SB                    Sulama Birlikleri

SGB                 Strateji Geliştirme Başkanlığı

STK                 Sivil Toplum Kuruluşları

SUEN              Türkiye Su Enstitüsü

SYGM             Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

SYKK              Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu

TAGEM          Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü

TAYH             Tarımsal Altyapı Hizmetleri

TRGM             Tarım Reformu Genel Müdürlüğü

TÜBİTAK       Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu 

TÜİK               Türkiye İstatistik Kurumu

TVKGM          Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü

UÇEP              Ulusal Çevre Eylem Planı

UHYKK          Ulusal Havza Yönetimi Koordinasyon Kurulu

UHYS              Ulusal Havza Yönetim Stratejisi

UHYS-EP        Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Eylem Planı

UHYS-TK       Ulusal Havza  Yönetim Stratejisi Teknik Komitesi

UHYS-YK       Ulusal Havza  Yönetim Stratejisi Yönlendirme Komitesi

UBSEP            Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı

YY                   Yerel Yönetimler

TANIMLAR

Alt Havza:  Havzanın sularını denize boşaltan ana akarsuya bağlı, daha küçük akarsular veya göller için su toplama alanıdır.

Aşağı Havza:  Akarsu havzasında ana nehrin deniz veya göle döküldüğü alt bölümüdür.

Ekosistem Hizmetleri:  Ekosistemler tarafından gerçekleştirilen ve yerkürede çevrenin dengeli ve kararlı bir durumda devam etmesinde, tedarik edici (gıda, su, vb.), düzenleyici (iklimin, hava kalitesinin, su akışının düzenlenmesi, suyun temizlenmesi, toprak kalitesinin korunması, hastalıkların önlenmesi, vb.),  destekleyici (besin ve su zincirleri, bitkilerin tozlaşması,vb.) ve kültürel (rekreasyon, estetik, eğitsel değerler, vb.) faydalar ve hizmetler sağlayan etkinlikler ve süreçlerdir.

Havza: Doğal sınırları içinde, iklim, jeoloji, topoğrafya, toprak, flora ve faunanın sular ile etkileşim içinde olduğu, suyun ayrım çizgisinden denize aktığı noktaya, kapalı havzalarda ise suyun toplandığı nihai noktaya göre suyun toplanma alanıdır.

Havza Islahı:  Havzada, bozulan toprak, su, bitki örtüsü koşullarının iyileştirilmesine ve doğal dengeyi sağlamaya yönelik teknik, kültürel ve idari tedbirlerin alınması ile havzada yaşayan halkın sosyo-kültürel ve ekonomik kalkınmalarının sağlanması için yapılan çalışmalardır.

Havza Koruma Eylem Planı: Su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım amacıyla korunması, kullanımının sağlanması, kirlenmesinin önlenmesi ve kirlenmiş olan su kaynaklarının su kalitesinin iyileştirilmesi maksadıyla hazırlanan plandır.

Havza Master Planı (DSİ): Havza su potansiyeli ve kalitesi, toprak kaynakları, su kullanımları ve ihtiyaçlarının etüt edilmesi,  belirlenen potansiyelin değerlendirilme öncelikleri ile olabilecek su ihtiyacının tespiti, ihtiyacın karşılanma yöntemleri ile proje formülasyonları ve bunların teknik, ekonomik ve çevresel yapılabilirliğinin incelenmesini içeren planlardır.

Havza Yönetimi:  Havzaların sağladığı hidrolojik işlevlerin ve hizmetlerin muhafaza edilmesi, toprak, su, biyolojik çeşitlilik ve diğer doğal kaynaklarının ve varlıklarının toplum yararına sürdürülebilir olarak yararlanılmasıdır.

Havza Yönetim Kurulu:  Havza düzeyinde önemli havza yönetim kararlarının ortaklaşa alınması, uygulama sonuçlarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve eşgüdümün sağlanması ile ilgili çalışmaları gerçekleştirmek üzere, havza yöresindeki ilgili kamu kurumları ile diğer paydaşlardan (STK’lar, bilim kuruluşları, yerel yönetimler, vb.) oluşan kuruldur. 

Havza Yönetim Planı: Bir havzadaki su, toprak ve biyolojik çeşitlilik kaynaklarının, varlıklarının ve canlı yaşamının korunmasını ve geliştirilmesini sağlamak üzere koruma-kullanma dengesi gözetilerek hazırlanan entegre plandır.

Kapalı ve Açık Havza:  Kapalı havzalar sularını denizlere kadar ulaştıramayıp kuruyan veya göle dökülüp kalan akarsuların  bulunduğu alanlardır.  Kapalı havzalar genellikle iç kesimlerde, kurak iklim bölgelerinde görülür.

Açık havzalar, sularını denize ulaştırabilen havzalardır. Açık havzalar kıyı kesimlerde ve nemli iklim bölgelerinde görülür.

Korunan Alan: Hedeflenen koruma amaçlarını gerçekleştirmek için belirlenen veya düzenlenen ve yönetilen; bölgesel, ulusal ya da uluslararası düzeyde önemli doğal, kültürel tarihi, arkeolojik, biyolojik çeşitlilik ve peyzaj kaynak değerlerinin korunması, geliştirilmesi ve uzun dönemde devamlılığının sağlanması için yasal, teknik, idari, sosyal ve ekonomik önlemlerin uygulandığı, coğrafi olarak tanımlanan ve resmi statü ile ilan edilen alanlardır. 

Mikrohavza:  Yüzey veya yüzey-altı akışlarla belirli bir drenaj sistemini (ırmak, nehir, veya göl) besleyen en küçük hidrolojik birimdir.

Rehabilitasyon (İyileştirme): Mevcut ekosistemlerinin çeşitlilik, fonksiyon ve dinamiğinde, gerek insanlar tarafından verilen hasarlar ve gerekse doğal etkenler nedeniyle ortaya çıkan olumsuzlukların çözümü açısından alana özgü türlerin ve doğaya uygun yöntemlerin kullanılması ile yapılan iyileştirme çalışmalarıdır. 

Sektörel Su Tahsisi: Bir veya birden çok havzadaki su kaynaklarının içme-kullanma, doğal hayatı koruma, zirai sulama, enerji, sanayi, ticaret, turizm, taşıma, ulaşım, rekreasyon, projeye dayalı su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılığı, su yapılarını koruma maksatlarına göre             dağıtımıdır.

Su Ayrım Çizgisi (Hattı):  İki komşu havzayı birbirinden ayıran çizgiye su ayrım çizgisi (hattı) denir. Bu çizgi dağların en yüksek kesiminden geçer. Genellikle doruk hattı ile aynı gibidir, ancak su ayrım çizgisi doruklar arasındaki çukurları da katettiği için bu iki kavram birbirinden ayrıdır.

Sürdürülebilir Kalkınma:  Yaşam kalitesinin, çevredeki yaşamı destekleyici doğal sistemlerin taşıma kapasitesi içersinde kalacak şekilde iyileştirilmesidir.

Tarım Havzası:  Tarımsal faaliyet için, bir veya birkaç il sınırı veya bölge sınırları içinde aynı ekolojik şartları taşıyan ve birbirinin devamı niteliğindeki tarım alanlarıdır.

Yukarı Havza:  Yukarı Havza bir akarsu havzasının üst bölümü ve su toplama alanıdır.

İÇİNDEKİLER

1.   GİRİŞ

1.1.   Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin Amacı ve Kapsamı

25 nehir havzamız ve onun alt havzalarından oluşan havzalar sisteminin sürdürülebilir yönetimi ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasının önemli bileşenlerinden birini oluşturmaktadır. Havza yönetimi, coğrafi olarak ayrık bir drenaj alanındaki hidrolojik hizmetlerin sürdürülebilirliğini, toprağın, bitki örtüsünün, su ve diğer doğal kaynakların ve varlıkların havza alanlarında yaşayanların yararına entegre korunması, geliştirilmesi ve yararlanılması ve bu suretle ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Sürdürülebilir havza yönetiminin temelini; mevcut arazi ve su kullanımı, bu kullanımın ekoloji ve biyoçeşitliliğe nasıl bir tesiri olduğu, sosyo ekonomik ve çevresel etkiler ve bu etkilerdeki değişimin nasıl sonuçlar doğurabileceğinin anlaşılması oluşturmaktadır. Havza yönetimi genel anlamda nehir havzası, alt havza ya da mikrohavza seviyesinde bir yönetim anlamına gelebilmektedir. 

Kazanılan deneyimler ışığında havza yönetimi açısından ülkemizde gelişen ve benimsenen yaklaşım, havza bazında tüm doğal kaynakların “bütüncül (entegre)” biçimde, ilgili kurumların eşgüdümlü çalışmaları ve paydaşların katılımıyla yönetimidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyo-ekonomik kalkınmanın başlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu, entegre yönetimi sürdürülebilir kalkınmanın temel bileşenlerinden biridir. Su kaynaklarının verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme süreci temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taşımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm gelişmelere ve kullanımlara kontrollü bir şekilde yön verilmesi gerekmektedir.

Bu strateji belgesi ile yukarıda yapılan değerlendirmeler ışığında, ülkemiz havzalarının sürdürülebilir yönetimi için, sonuç odaklı ve somut hedeflerle desteklenmiş bir politika seti belirlenmesi ve amaçlara ulaşmak için hedeflerin, sorumlu kuruluşlarla birlikte tanımlanması; kamu kesimi, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve bilim kuruluşlarının eşgüdümlü ve katılımcı bir yaklaşımla hareket etmesinin teşviki ve desteklenmesi amaçlanmıştır.

1.2.   Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin Dayanakları

• 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik.

• Havza yönetimini ilgilendiren mevzuat.
• Ulusal Kalkınma Planı, ilgili özel ihtisas komisyonu raporları (ÖİKR)  (8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Havzaları Kullanımı ve Yönetimi ÖİKR, 9. Kalkınma Planı Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ÖİKR, Tarım ÖİKR, Ormancılık ÖİKR, Çevre ÖİKR, İklim Değişikliği ÖİKR, vb).

• Diğer sektörlerdeki ulusal strateji ve eylem planları (İklim Değişikliği Ulusal Stratejisi ve Eylem Planı,  Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Çölleşme ile Mücadele Eylem Planı, Dağlık Alan Yönetim Stratejisi, Tarım Strateji Belgesi, Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı, vb.).

• İlgili kamu kurum ve kuruluşlarının stratejik planları (Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Stratejik Planları, Ağaçlandırma Ulusal Eylem Planı, vb.).

• Havza Koruma Eylem Planları çıktıları (Marmara, Susurluk, Kuzey Ege, Küçük Menderes,  Büyük Menderes,  Burdur, Konya, Ceyhan, Seyhan, Kızılırmak, Yeşilırmak).

• Büyük Menderes Nehir Havza Yönetim Planı proje dokümanları.

• İçmesuyu Havzaları Özel Hüküm belirleme çalışmaları dokümanları.

• Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi, Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesi, Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi dokümanları.

• UHYS taslak belgeleri üzerinde ilgili çok sayıda kurum, kuruluş ve paydaştan alınan değerlendirmeler, görüş ve öneriler.

1.3.   Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin Hazırlanması Süreci

UHYS belgesinin hazrlanması aşağıdaki süreç çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.

Sürecin koordinasyonu ve sekretarya görevi Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü’nce (ÇEM) yürütülmüştür.

UHYS belgesinin yazımı ilgili kurum ve kuruluşlarının seçkin uzman elemanlarından oluşan Teknik Komite (UHYS-TK) tarafından şu kaynaklardan yararlanarak gerçekleştirilmiştir: (i)  havza yönetimi ile alakalı mevcut önemli raporlar ve dokümanlar; süreç çerçevesinde düzenlenen dört çalıştay; (ii) kurum ve kuruluş ziyaretleri ve toplantıları; (iii)  çok sayıda paydaş kurum ve kuruluş (kamu kuruluşları, STK’lar, meslek kuruluşları, üniversiteler, valilikler, belediyeler, özel sektör, vb.) tarafından (taslak belgenin Web sayfasında yayınlanması ve yaklaşık 180 civarında kuruluşa yazı yazmak suretiyle) elde edilen görüşler ve öneriler.

Belgenin geliştirilmesi ile ilgili üst düzeyde değerlendirmeler ve kritik konularda kararlar ilgili kuruluşların üst düzey yöneticilerinden oluşan Yönlendirme Kurulu (UHYS-YK) tarafından alınmıştır.

2.   HAVZA YÖNETİMİNİN MEVCUT DURUMU

2.1.   Türkiye’de Havzaların Mevcut Durumu

Türkiye 25 hidrolojik havzaya bölünmüş olup (Tablo 1, Şekil 1) bu havzalardan toplam ortalama yıllık akış 186 milyar m³’tür. DSİ verilerine göre bunun yaklaşık üçte biri, ülkenin doğusunda yer alan Fırat-Dicle havzasına aittir.  Alansal büyüklük olarak bunu Kızılırmak ve Sakarya havzaları izlerken, ortalama yıllık akış miktarı olarak Fırat-Dicle havzasından sonra Doğu Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Antalya Havzaları gelmektedir.  

Havzaların ekolojik, sosyal, demografik koşulları ve havza kaynaklarının kullanımı bulunduğu bölgeye göre ve havza alanlarının yatay ve dikey dağılımına bağlı olarak farklı havza yörelerinde önemli farklılıklar gösterebilmektedir.

Yukarı havzalarda ve Doğu bölgelerinde nüfus oranı genel olarak düşükken aşağı havzalarda ve batı bölgelerindeki havza alanlarında nüfus yoğunluğu yükselmektedir. Kırsal yoksulluk ve geçim için doğal kaynaklara bağımlılık yukarı havza yöreleri ile doğu ve güneydoğu bölgelerinde, aşağı havza alanlarına ve diğer bölgelere göre daha yaygındır. Yukarı havzalar daha çok hayvancılık, küçük ölçekli tarım ve ormancılık amaçlı kullanılırken, aşağı havzalarda geniş alanlarda tarımsal faaliyetler uygulanmaktadır.

Tarımda aşırı kimyasal gübre ve ilaç kullanımından kaynaklanan toprak ve su kirlenmesi aşağı havzalarda ve batı ve güneydeki havza yörelerinde giderek artmakta, buna karşın yukarı havza yörelerinde tarım çoğunlukla organik tarıma yakın koşullarda sürdürülmektedir. Mera alanlarının önemli bölümü aşırı ve düzensiz otlatmalar, orman alanlarının yarıya yakın kısmı ise geçmiş yıllardaki düzensiz yararlanmalar nedeniyle bozuk durumda olup birçok alanda ekosistemlerin parçalanması görülmektedir. Eğime uygun olmayan şekilde yol inşaatları da bozulum ve erozyona neden olmaktadır.  

Ülkemizin Batı bölgelerinde ve aşağı havzalarda kentsel nüfus ve sanayi kuruluşları yoğunlaşmış olup, buna bağlı olarak yerleşim alanları, su ve enerji talepleri artmıştır. Bu bağlamda çevre kirliliği ile çarpık kentleşme ve plansız sanayileşme verimli toprak, su, orman ve mera gibi doğal kaynakları ve varlıkları her geçen gün daha fazla tehdit etmektedir. Batı bölgelerinde ve kentsel yörelerdeki havza alanlarında sanayi ve hizmet sektörleri ana istihdam ve geçim kaynaklarını oluşturmakta, tarıma bağımlılık ve istihdam azalmaktadır.

Mevcut 112 milyar m³ kullanılabilir su kaynağından halen yararlanma oranı % 36 civarında olup, 32 milyar m³’ü sulamada, 7 milyar m³’ü içme ve kullanmada, 5 milyar m³’ü sanayide kullanılmaktadır. Bu durumda ülkemiz su kaynaklarının yaklaşık  % 74’ü sulama, % 11’i sanayi, % 15’i kentsel tüketim için kullanılmakta iken sırasıyla bu oranlar Dünyada % 70, % 22, % 8, Avrupa’da ise % 33, % 51 ve % 16’dır.

Son yıllarda bilim kurumları ve STK’ların da katkısı ile toplumda havzaların doğal kaynaklarının ve varlıklarının sürdürülebilir yönetiminin sağladığı değerlerin (toprak muhafaza, su miktarı ve kalitesi, karbon tutumu, biyolojik çeşitliliğin korunması, vb.) önemi hakkında farkındalık ve destek artmış olup, buna paralel olarak bozuk alanların rehabilitasyonu, ağaçlandırma, toprak muhafaza ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik programlar ve uygulamalarda ciddi artışlar sağlanmıştır. Havzalarımızda yer alan orman ve mera alanlarının önemli bölümünün hala bozuk durumda olması, tarım alanlarından kaynaklanan toprak ve su kayıplarının boyutu, sedimantasyon ve doğal afet tehditlerinin yarattığı zararların büyüklüğü dikkate alındığında havzalarımızda toprak muhafaza, doğal kaynakların rehabilitasyonu ve doğal afet sahalarında uygun önlemlerin alınması çalışmalarının boyut ve etkinliğinin geliştirilmesi konusunun UHYS içinde özel yere sahip olması gerekliliği açıkça görülmektedir.

Tablo 1:   Türkiye Nehir Havzaları Hakkında Genel Bilgi

                    Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı (2012)

Şekil 1:   Türkiye Nehir Havzaları Haritası

               Kaynak:   DSİ, 2012

Havzalara temel teşkil eden suyun,  ne kadar hayati ve toplumsal öneme sahip bir kaynak olduğu artık çok daha yüksek sesle dile getirilen bir gerçektir. Su açısından dünyanın yarı-kurak bir bölgesinde bulunan Türkiye'nin yağış rejimi, mevsimlere ve bölgelere göre büyük farklılıklar göstermektedir. Bazı akarsu havzalarında su ihtiyaçlarının, kaynakların potansiyelini aşmış durumda olduğu görülmektedir. Kantitatif dağılımın yanı sıra,  su kalitesinde de ülke genelinde büyük farklılıklar gözlenmektedir.

Hızlı nüfus artışına bağlı olarak artan su ihtiyacına karşın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe gelişen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aşırı kullanım,  yer altı su rezervlerindeki düşüşler ve kirlilik oluşumu nedenleriyle yaşanan sorunlar, havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıştır.

Buna paralel olarak sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi için sosyo-ekonomik gelişmeyle birlikte suyun yönetimine yönelik çalışmalarda kayda değer mesafeler alınmıştır. Avrupa Birliği'ne aday bir ülke olarak Türkiye,  kendi mevzuatını Avrupa Birliği mevzuatı ile uyumlaştırma çalışmalarına başlamıştır. Su kaynakları üzerindeki baskı unsurlarının çeşitlenerek artması, nehir havzalarının entegre bir yaklaşımla yönetilmesini gerekli kılmıştır. Geçmişte nerede, ne kadar su bulunduğu sorusuna cevap aranırken, günümüzde suyun miktarı ve su kalitesinin ortak ele alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu iki unsura etki eden tüm faktörlerin birlikte değerlendirilmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır.

Bu hususları göz önünde bulundurarak, Türkiye, kendi ihtiyaçları ve uluslararası standartları da dikkate alarak su yönetim politikasını yeniden geliştirmektedir. Yaşam için elzem olan su kaynakları her geçen gün azaldığından ve kirlilik tehlikesiyle karşı karşıya olduğundan dolayı, sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesinde su kaynaklarının etkin yönetimi esastır. Su kaynaklarının farklı özelliklere sahip birçok etkeni kapsaması nedeniyle, sadece yerel düzeyde gösterilen çabalar bu kaynakların korunması için yeterli olmayacaktır. Su kaynaklarının değerlendirilmesi ve ancak havza bazında yönetimleri gerçekleştirildiği takdirde etkili bir şekilde korunabildikleri bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi’ne uygun olarak Nehir Havza Yönetim Planları’nın hazırlanmasına 2014 yılından itibaren başlanacak olup hazırlanan planlar uygulamaya geçirilecektir.

Uluslararası standartlara göre, şu andaki teknik ve ekonomik kullanılabilir yenilenebilir su miktarı kişi başına yıllık 1.500-1.700 m³ ile Türkiye “su stresi” yaşayan bir ülke olarak değerlendirilmektedir. Türkiye topraklarının büyük bir bölümü yarı kurak iklim kuşağında yer almakta, bazı bölgelerde yağış yılda beş veya altı ay ile sınırlı kalmaktadır. İklim değişikliğinin de etkisiyle, su yönetimi Türkiye için büyük önem taşıyan bir konudur.

Ülkemizde su toplama havzaları üzerinde son 55 yıl içerisinde, sadece DSİ tarafından 706 adet baraj ve gölet inşası, 3,2 milyon hektar tarım alanının sulanması, 1,4 milyon hektar araziyi taşkından koruyan 5.930 taşkın koruma tesis inşası ve 3,31 milyar m³ içme, kullanma ve sanayi suyunu temin hizmetleri gerçekleştirilmiştir.

1970’lerde 2,3 milyon hektar olan brüt sulanan alan 40 yıllık bir dönemde 2,4 kat artışla 2011 yılı sonu itibariyle 5,5 milyon hektar’a ulaşmıştır. DSİ verilerine göre toplam 8,5 milyon hektarlık bir arazi teknik ve ekonomik açıdan sulanabilir olup, 2011 sonuna kadar bu alanın yaklaşık % 65’i sulamaya açılmıştır. Genel olarak, sulamanın % 85’i yüzey sularından ve bunun da yaklaşık yarısı çok amaçlı barajlardan sağlanmaktadır. Ayrıca, cazibeli kanal sulaması hala hakim teknoloji olmakla birlikte, su tasarrufu sağlayan basınçlı yağmurlama ve damla sulama sistemleri de hızla uygulamaya konulmaktadır.

Tarımsal iklim koşulları (kuraklık ve sınırlı yağış), birçok havza alanında geleneksel tarım (toprak işleme, sulama, hasat, vb.) uygulamalarının devam etmesi ve tarımsal kimyasalların aşırı kullanımı, tarımsal üretim planlamasının sınırlı su kaynakları dikkate alınarak yapılması gerekliliği, orman kaynaklarının yönetim amaçlarının ve ormancılık tekniklerinin seçiminde hidrolojik etki ve ihtiyaçlara verilen önemin artırılması, havzalarda özel öneme sahip ve/veya tehdit altındaki sahalarda korunan alanların tesisi, arazi kullanım planlarında sanayi bölgelerinin ve yerleşim alanlarının belirlenmesinde su kaynaklarını da dikkate alan bir stratejinin izlenmesi havza yönetiminin odaklanması gereken alanlar arasında yer almaktadır.

Hidroelektrik santraller (HES) son yıllarda hızla büyüyen özel sektör yatırım bileşeni ile enerji potansiyelinin değerlendirilmesine ciddi katkılar (290 HES’ten yılda 61 milyar kilovat saat elektrik üretimi) sağlamaktadır. Bazı yörelerde HES’lerin yarattığı olumsuz ekolojik ve sosyal etkiler ve bilgilendirmedeki eksikler nedeniyle yaşanmakta olan sorunların ve ihtilafların giderilmesi için kümülatif etkilerin değerlendirilmesi ile ilgili standartların ve kurumsal kapasitelerin geliştirilmesi yanında şeffalık ve katılımcılığın geliştirilmesi de önem taşımaktadır.

Bir havzanın su potansiyelinin öncelikle havzası içerisinde değerlendirilmesi esastır. Ancak,  ülkemizde yağış miktarı ve zamanı bölgelere göre farklılık göstermekte, Doğu Karadeniz Bölgemize yılda 2.500 mm yağış düşerken, İç Anadolu Bölgemize özellikle de Konya civarına yılda 320 mm yağış düşmektedir. Yağışın az olması ve beraberinde ortaya çıkan kuraklık, hemen hemen her sektörü etkilemekte; bölgesel büyümede yavaşlama, çiftçi gelirlerinde azalma, temel besin maddelerinin temininde sıkıntı yaşanması, tarımsal üretimin direkt bağlı olduğu endüstrilerde ciddi kayıpların meydana gelmesi, üretim azalması sebebiyle beraber işsizlik gibi neticelerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bu gibi istenmeyen neticelerin ortadan kaldırılması su kaynaklarına yatırımı, var olan kaynakların dikkatli kullanımını ve  ancak zorunlu durumlarda havzalar arası su transferini gerekli kılmaktadır. Başka havzalardan su transferi kararından önce mutlaka o havzada: (i) su talebinin azaltılması; (ii) atık suyun geri dönüştürülmesi; (iii) su arzının yerelden karşılanması yönünde alternatiflerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Havzalar arası su transferi yapılırken havza yönetim planları dikkate alınır.

Ülkemizde su havzalarının ve kaynaklarının korunması ve kullanılmasında çok sayıda kuruluş görev ve sorumluluk yüklenmiş olup havzalarda kendi ilgi ve sorumluluk alanlarında çalışmaları gerçekleştirmektedir. Ancak farklı kurumlarca havzaların farklı alanlarında (yukarı ve aşağı havzalarda) ve konularında uygulanan programlar, projeler ve yürütülen çalışmalar (ormanların rehabilitasyonu, ağaçlandırma, toprak muhafaza, mera ıslahı, baraj ve gölet yapımı, tarımsal sulama, enerji üretimi, içme, kullanma, sanayi su ihtiyaçlarının karşılanması, biyolojik çeşitlilik kaynaklarının korunması ve ıslahı, kırsal kalkınma, vb.) arasında eşgüdüm ve bütünsellik ile paydaşların katılımı ve sahiplenmesi yetersiz olup bu durum kaynak israfı yanında yatırımların tamamlayıcılık, etkinlik ve sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyebilmektedir. Ancak havza yönetiminin geliştirilmesi için eşgüdüm, bütünleşiklik ve katılımcılığın geliştirilmesinin en öncelikli ihtiyaç olduğu konusunda genel uzlaşı sağlanmış olup bu amaçla kurumsal ve mevzuat düzenlemeleri, bütünleşik projeler ve uygulamalarının güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülmektedir.

Su kaynaklarının bütüncül havza yönetimi anlayışı çerçevesinde korunması için gereken tedbirleri belirlemek, etkili bir su yönetimi için sektörler arası koordinasyonu, işbirliğini ve su yatırımlarının hızlandırılmasını sağlamak amacıyla son dönemde Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu (SYKK) ve Türkiye Su Enstitüsü’nün (SUEN) kurulması dâhil bazı yeni kurumsal düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. 

Havzaların ve havza kaynaklarının yönetimi ile doğrudan ilişkili temel planlar arasında “havza koruma eylem planları”, “havza yönetim planları”, ”havza master planları” yer alırken, “çevre düzeni planları”, ”arazi kullanım planları”, “korunan alan planları” da havza yönetimi ve özellikle havzalarda hatalı arazi kullanımlarını önleme açısından önem taşıyan planlardır.

Arazi kullanımındaki değişiklikler ve arazi bozunumu aynı zamanda sera gazı emisyonlarını arttırmakta ve yerel iklim koşullarını etkilemektedir. Türkiye’nin arazi kullanımından ve arazi kullanımı değişikliğinden kaynaklanan net emisyonlar çok büyük olmamasına karşın, arazi kullanımı değişiklikleri toprak üstü ve toprak karbonunu azaltmakta, organik maddedeki bu azalma, toprak verimliliğini, biyolojik çeşitliliği ve ekolojik fonksiyonları olumsuz etkileyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkilere yol açmaktadır. İklim değişikliğinin havzalardaki söz konusu olumsuz etkileri yanında olası olumlu etkilerinin de değerlendirilmesi gerekmektedir.

Havza yönetimi küresel olarak iklim değişikliğine uyum için çok önemli “her koşulda uygulamaya değer” bir yaklaşım olarak kabul edilmektedir. Havza yönetimi hidrolojik rejim üzerindeki potansiyel iklim değişikliği etkileri ile kaynakların çeşitli kullanımları arasında bir bağlantı kurarak, planlayıcıların ve karar vericilerin yatırımları olası iklim etkilerine dayanıklı hale gelecek şekilde belirlemelerine yardımcı olacaktır.

2.2.   Havza Yönetimi ile İlgili Paydaşlar

Ülkemiz havzalarının yönetimi ile ilgili başlıca kamu kuruluşları (bakanlıklar ve bunların havza ile ilgili öncelikli birimleri) ile diğer ana paydaşlar hakkında özet bilgi aşağıda verilmiştir.

Kamu Kurum ve Kuruluşları

Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB):   Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü (ÇEM);  Orman Genel Müdürlüğü (OGM); Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ);  Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (SYGM); Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP);  Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM);  Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı (BİD); Strateji Geliştirme Başkanlığı (SGB); Türkiye Su Enstitüsü (SUEN).

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı:  Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM);  Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM); Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) ve Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü (BSGM), Eğitim Yayım ve Yayınlar Dairesi Başkanlığı, CBS Daire Başkanlığı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: (Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü;  Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü; Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü; Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, İller Bankası Genel Müdürlüğü), Altyapı Hizmetleri Genel Müdürlüğü.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı:  Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (MİGEM )

Kültür ve Turizm, İçişleri, Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlıkları

Başbakanlık: (Hazine Müsteşarlığı;  Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı)

Kalkınma Bakanlığı

İçişleri Bakanlığı: (Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü)

Yerel İdareler:  (Valilikler, Kaymakamlıklar, İl Özel İdareleri, Belediyeler, diğer birimler)

Bölge Kalkınma İdareleri

Kalkınma Ajansları

Diğer Paydaşlar:

Sivil Toplum Kuruluşları (toprak ve su kaynakları, biyolojik çeşitlilikle ve kırsal kalkınma ile ilgili STK’lar, dernekler vb.);

Meslek Kuruluşları, odalar; 

Havza Birlikleri (HB);

Havzalarda yaşayan kırsal topluluklar;

Kentsel topluluklar;

Bilim, ve eğitim kuruluşları (TÜBİTAK , Üniversiteler, Araştırma Enstitüleri, vb.);

İlgili özel sektör kurum ve kuruluşları.

Havzaların ekonomik, ekolojik sosyal ve kültürel çok yönlü ürün ve hizmetlerinden farklı paydaşların beklentileri ve bununla ilişkili olarak havza yönetiminden talepleri arasında ve bunların önceliklerinde önemli farklılıklar vardır (enerji üretimi, içme, kullanma, tarımsal sulama, sanayi su ihtiyacının karşılanması, orman ve meralardan faydalanma, tarım alanlarında verimliliğin artırılması, havza kaynaklarından gelir ve geçim temini, biyolojik çeşitliliğin korunması, hava kirliliğinin önlenmesi, rekreasyon, doğal peyzaj, ekoturizm, avcılık, havza yörelerinin kültürünün korunması, milli gelir ve kurum bütçelerine gelir sağlama, özel sektörün kazanç sağlaması, vb.). 

Ayrıca hızla kentleşmekte ve demografik değişimler göstermekte olan toplumumuzun havzalardan ve havza yönetiminden olan beklentilerinde zaman içinde de önemli değişiklikler meydana gelmektedir. UHYS sürecinde tüm bu hususlar göz önünde bulundurulmuştur.

2.3.   Havza Yönetiminin Güçlü, Zayıf Yönleri, Fırsatları, Tehditleri

UHYS sürecinde ilgili kuruluşlar ve paydaşlar tarafından havza yönetimi ile ilgili başlıca Güçlü, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.

Güçlü Yönler:

1. Kurumların havza projeleri ve uygulamaları konusunda kazandıkları deneyimler, son dönemde havza bütünlüğünü esas alan yatırımlara ve planlamalara yönelmesi.
2. Havza koruma eylem planları ve nehir havzası yönetim planlarının hazırlanmakta olması.
3. Havza yatırımlarına devletçe sağlanan finansmanda son yıllarda artış.

4. Toprak muhafaza ve havza rehabilitasyon uygulamalarının artması.
5. Kamu kuruluşları dışındaki paydaşların (STK’lar, bilim kuruluşları, vb.) bütünleşik havza yönetimi projelerine ilişkin bilgi ve deneyimleri.
6. Korunan alan sayısında ciddi artış (son 5 yıl içerisinde % 62) sağlanması.
7. Biyolojik Çeşitlilik İzleme Birimi’nin ve Veri Tabanı (Nuhun Gemisi)’nın olması.

Zayıf Yönler:

1. Havza yönetimi ile ilgili politika ve stratejilerdeki yetersizlikler ve havza bazlı sektörel yatırım politikaları arasında eşgüdümün sağlanamaması.
2. Kurumlar arası eşgüdüm ve işbirliği yetersizliği, kurumların görev-yetkileri ve mevzuatları ile ilgili çakışmalar, boşluklar, belirsizlikler.
3. Paydaşların katılımının ve yerel sahiplenmenin sağlanmasındaki yetersizlikler.
4. Yürütülen projeler ve çalışmalar hakkında bilgilendirme, şeffaflık eksikliği.
5. Modern bilgi teknolojilerini kullanan izleme ve değerlendirme teknikleri ve yöntemleri konusunda yetersizlikler.
6. Havza ulusal veri tabanı eksikliği.
7. Havza projeleri ve faaliyetlerini önceliklendirme ölçüt ve yöntemlerindeki yetersizlikler.
8. Havza çalışmalarının eşgüdümlü yürütülmesine temel oluşturacak üst düzey planların tamamlanması ve güncellenmesindeki yetersizlikler.
9. Havzalarda yürütülen projelerin ve uygulamaların ekolojik ve sosyal etkilerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine ait yöntem, veri ve kurumsal kapasite yetersizlikleri.

10. Havza projeleri ve yatırımlarının fayda ve maliyetlerinin hesaplanmasında ve bunlardan etkilenen ve yararlanan paydaşlar arasında paylaşımdaki yetersizlikler.

11. Havzalar ile ilgili bilimsel yaklaşım ve ARGE eksikliği, araştırmacılar ile uygulamacılar arasında diyalog ve işbirliği yetersizliği. 

• Havza kuruluşlarındaki eleman eksiklikleri.  

13. Havza bütününde ekosistem planlaması yaklaşımının, orman, çayır, sulak alan, turbalık vb. gibi farklı ekosistemlerde rehabilitasyon ve koruma çalışmalarının yetersiz olması.

Fırsatlar:

1. Yukarı havzalarda göç nedeniyle insan kaynaklı baskıların azalması.

2. Bilgiye erişim ve gelişen bilgi teknolojilerinden faydalanma olanağı (CBS, vb.).

3. Havza doğal kaynak ve varlıkları çeşitliliği ve potansiyeli.

4. Toplumda doğal kaynaklar ve çevrenin korunması ile ilgili farkındalığın artması.

5. Sivil toplum kuruluşlarının katkı ve etkinliklerinin artması.
6. Politik ilgi ve desteğin artması.
7. Kurumlarda katılımcı yaklaşımın gelişmekte olması.

8. Havza ıslahı çalışmalarında yerel halka istihdam sağlanması.

1. AB uyum sürecinde su havzaları yönetiminin yeri ve önemi.

10. Su havzaları yönetiminin öneminin küresel ölçekte önem kazanması.

11. Bilimsel araştırma ve geliştirme kapasitelerindeki artış.

Tehditler:

1. Sınırlı doğal kaynakların hızlı bozulma ve yok olma süreci.
2. Aşağı ve yukarı havzalar arasındaki nüfus dengesinin bozulması.
3. Hızlı nüfus artışı doğrultusunda havza alanlarının ürün ve hizmetlerine (su, enerji, tarımsal üretim, vb.) olan talep ve beklentilerdeki artış.
4. Özellikle yukarı havzalarda, dağlık alanlarda yaşayan halkın gelir düzeyinin çok düşük olması (kırsal fakirlik).
5. Göç nedeni ile kırsal alanlarda iş gücü sağlayacak genç nüfusun azalması.

6. Toplumda havza kaynaklarının değeri, havzalarda süregelen tahribatın boyutları ve doğurduğu sonuçlar ile ilgili duyarlılıkta ve eğitimde gözlemlenen yetersizlikler.
7. Mülkiyet ve kullanım hakkı problemleri.
8. Artan sanayi kaynaklı kirlilik.
9. Tarımda kimyasal ilaç ve gübre kullanımının artması.
10. Biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskılar.
11. Uygulamalara yönelik gerekli yaptırımların yetersiz kalması.
12. İklim değişikliğinin olumsuz etkileri.
13. Havzalarda artan sanayi
14. Havzalarda artan olumsuz madencilik uygulamaları.

3.   VİZYON, İLKELER, AMAÇLAR, HEDEFLER

3.1.   Vizyon

Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nin vizyonu “Ülkemiz havzalarının eşgüdümlü, katılımcı ve ekosistem odaklı yönetimi ile havza kaynaklarını ve biyolojik çeşitliliğini korumak, geliştirmek, havzaların çevresel, ekonomik, sosyo-kültürel hizmet ve faydalarını sürdürülebilir olarak temin etmek suretiyle yaşam kalitesinin ve refah düzeyinin artırılmasına, ülkenin kalkınmasına gerekli katkıları sağlamak”`tır.

3.2.  İlkeler

• Sürdürülebilirlik: Bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını insan ile doğa arasında denge kurarak, doğal kaynakları ve varlıkları tüketmeden ve kalkınmanın sosyal, ekolojik, ekonomik, kültürel ve mekansal boyutlarını dikkate alarak sağlama.
• Katılımcılık: Karar alma, uygulama, yararlanma ve sorumlulukta paydaşların katılımı.
• Eşgüdüm: İlgili kurumların politika ve stratejileri, plan, proje, uygulama, izleme ve değerlendirme faaliyetleri arasında eşgüdüm sağlanması.  
• Verimlilik: Kaynakları en iyi biçimde değerlendirerek üretmek.
• Etkinlik: Amaçlanan hedefe istenen düzeyde ulaşma.
• Çevreye duyarlılık: Doğal çevreye zarar verici uygulamalardan kaçınmaya gerekli özen.
• Şeffaflık: Tüm faaliyetlerin süreç ve sonuç aşamalarında kamuoyunun bilgisine sunma.
• Hesap verebilirlik: Tüm faaliyetlerinin sonuçlarından sorumluluk duyma.
• Bilimsellik: Karar verme, uygulama ve değerlendirmelerin bilimsel ölçütlere ve yöntemlere dayalı olması.
• Kalite: Mal veya hizmetlerden yararlananların veya ilgililerin beklentilerinin karşılanmasında ulaşılan düzey.
• Ulaşılabilirlik: Yurttaşların hizmet ve faydalara ulaşabilirliliğini etkin olarak sağlama.
• Ulusal kalkınma politikaları ve diğer ulusal strateji belgeleri ile uyum
• Uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülükleri yerine getirme
• Maliyet ve faydaların adil paylaşımı. 

3.3.   Amaçlar

Amaç 1: Havzaların sürdürülebilir yönetimi için yasal ve kurumsal kapasitelerin güçlendirilmesi, kurumlar ve paydaşlar arasında eşgüdüm ve işbirliğinin sağlanması.

Amaç 2:  Havzaların su kaynaklarının sürdürülebilir olarak yönetimi ve kullanımı.

Alt Amaç 2.1:  Su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı kapsamında, havza bazında çalışmalara ortak temel oluşturacak yasal düzenleme, plan, program ve stratejilerin tamamlanması ve uygulamaya konması.

Alt Amaç 2.2: Su kullanım verimliliğinin ve tasarrufunun arttırılması.

Alt Amaç 2.3: Kentsel ve kırsal yerleşim yerlerinin içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyaçlarının yeterli miktar ve kalitede karşılanması.

Alt Amaç 2.4: Tarımsal sulama alanlarının havzanın iklim, toprak ve su koşullarına uygun şekilde genişletilmesi, sulama sistemleri ve sulama verimliğinin geliştirilmesi.

Alt Amaç 2.5:  Havzalardaki hidroelektrik enerji potansiyelinden yararlanmanın geliştirilmesi, HES yatırımlarının çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerinin (havza içinde ve dışında) uygun değerlendirmelere dayalı olarak gerçekleştirilmesi. 

Amaç 3:  Havza alanlarında ve doğal kaynaklarında tahribatın ve erozyonun önlenmesi, bozuk havza alanlarının ıslahı ve sürdürülebilir kullanımı.

Alt Amaç 3.1:    Tarım alanlarının  korunması, ıslahı, geliştirilmesi, sürdürülebilir kullanımı.

Alt Amaç 3.2:    Mera alanlarının korunması, ıslahı, sürdürülebilir kullanımı.

Alt Amaç 3.3:    Orman alanları ve kaynaklarının korunması, ıslahı, geliştirilmesi, sürdürülebilir kullanımı.

Alt Amaç 3.4:    Kentsel alanlar ve yerleşim yerleri çevresindeki havzalarda yoğun ve düzensiz yapılaşmanın ve bunun neden olduğu toprak, bitki örtüsü,  su kaynakları ve doğal denge bozulumunun önlenmesi.

Amaç 4:  Havzaların biyolojik çeşitliliğinin, doğal ve kültürel peyzaj kaynak değerlerinin korunması ve yönetimi ile ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması.

Amaç 5:  Havzalarda yaşayan halkın bilinçlendirilmesi, yaşam kalitesinin ve refah düzeyinin yükseltilmesi ve doğal kaynaklar üzerine baskılarının azaltılması.

Amaç 6:  Havza yönetiminde doğal afetler ve zararlarına karşı önlem ve mücadele                 mekanizmalarının entegrasyonu, geliştirilmesi ve etkinleştirilmesi.

Amaç 7:  Havza yönetimine iklim değişikliğinin muhtemel etkilerinin ve bu etkilere                 uyumun dahil edilmesi, uyum ve mücadele mekanizmalarının geliştirilmesi.

3.4 .   Hedefler (Amaçlar ve Alt Amaçlar İtibariyle) ve Hedeflere Ulaşmak için Uygulanacak Stratejiler

Aşağıda amaç ve alt-amaçlar itibariyle verilen hedefler için göstergeler Ek.2 Tablo 3’te yer almaktadır. 

H-1.1     Havza çalışmalarına temel teşkil edecek, havza, alt havza ve mikrohavza sınırları ve alanlarını gösteren ve ilgili kurumların üzerinde uzlaştıkları, bir ulusal havza sınıflama sistemini geliştirmek (2014).

Hedef 1.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-1.1.1   Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bilgi İşlem Dairesi tarafından halen geliştirilmiş olan havza, alt havza, mikrohavza sınıflandırma sistemini ilgili kurumların uzmanlarından oluşturulacak bir komisyonca değerlendirmek ve geliştirmek.

H-1.2     Havzaların yönetimi ile ilgili politika kararlarının alınmasının, uygulama sonuçlarının üst düzeyde izlenmesi ve değerlendirmesinin ilgili kurumların ve paydaşların yetkili temsilcilerinin katılımıyla eşgüdümlü olarak gerçekleştirilmesini sağlayacak ulusal ve havza düzeyinde kurumsal düzenlemeleri (merkezde havza yönetimi üst kurulu, yerelde 25 havza yönetim kurulu) gerçekleştirmek (2014).

Hedef 1.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-1.2.1   Havzalarda faaliyet gösteren başlıca kamu kuruluşları ile diğer paydaşların (STK’lar, bilim kuruluşları, vb.) temsilcilerinden oluşmak üzere merkezde Havza Yönetimi Üst Kurulu’nun, taşrada 25 nehir havzası bazında havza yönetim kurullarının (HYK) kurulmasını sağlamak.

H-1.3     İlgili kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülen havza yatırımları ve faaliyetlerinin uygun önceliklere göre gerçekleştirilebilmesi için havzaları gelişme ihtiyaç ve potansiyelleri itibariyle önceliklendirmek (2014).   

Hedef 1.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-1.3.1   Önceliklendirme kriterleri ve yöntemlerini ilgili kurumların  uzmanlarından oluşturulacak bir ekip tarafından geliştirmek[1]. Bu ekip tarafından gerekli bilgi ve verilerin toplanması ve öncelikle havza bazında daha sonra alt-havza bazında önceliklendirmelerinin yapılması (2014). Büyük ölçekli entegre havza proje tekliflerinde, önerilen proje havzasının diğer havzalara nazaran önceliğini bu kriterlere dayalı olarak ortaya koymak). 

H-1.4     Havza yatırımları ve uygulamalarının etkilerinin ve sonuçlarının izlenmesi ve değerlendirmesini etkinleştirecek coğrafi bilgi sistemi tabanlı “Ulusal Havza Entegre Yönetim Bilgi Sistemi”ni oluşturmak (2015).

S-1.4.1   Havzalarda çalışan farklı kurumların veri tabanları ve izleme-değerlendirme sistemleri arasındaki bağlantıların ve entegrasyonun geliştirilmesi suretiyle havza düzeyinde konumsal ve konumsal olmayan tüm verilerin barındırılacağı/entegre edileceği, mekansal ve coğrafi analiz ve karar destek sistemlerinin bulunduğu CBS-EYBS’ni tesis etmek. Hazırlanacak veri setlerinin standardizasyonunu, verilerin güncelliğini, üretilen veri setleri arasında uyumu sağlamak. Bu amaçla bütün kurumları bu konuda yönlendirecek ve eşgüdüm sağlayacak bir komite oluşturmak.

S-1.4.2  Bu yapının sürdürülebilir ve etkin olmasını bir mevzuat düzenlenmesi ile desteklemek, bu yönetmelik ekinde sistemin kuruluşunun, verilerin toplanma kurallarının da yer almasını sağlamak. Böyle bir yeni CBS-EYBS sisteminde, tek bir merkezi konumlu veri tabanı yerine, ilgili tüm kurumların erişimini ve kullanımını sağlayan dağıtılmış (eşgüdümlü ve bağlantılı) bir sistem ile iyi bir başlangıç zemini sağlamak. Bu amaçla, her bir kurumun kendi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik veri ve bilgi sistemlerini uygulamaya devam etmesini ve aynı zamanda bu sistemlerin birbirleri ile bilgi ve veri değişimini mümkün kılacak bağlantıları sağlamak. Bu çalışmalarda ihtiyaç duyulan durumlarda uzmanlık hizmeti satın almak.

Alt Amaç 2.1:   Su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı kapsamında, havza bazında çalışmalara ortak temel oluşturacak yasal düzenlemelerin, plan,  program ve stratejilerin tamamlanması ve uygulamaya konması.

H-2.1.1       Ulusal Su Planını Hazırlamak (2015).

Hedef 2.1.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.1.1.1     Su havzaları bazında mevcut durumu, gelecekteki planlamaları yatırımlarla birlikte değerlendirecek stratejileri geliştirmek.

S-2.1.1.2     Su yönetimine ilişkin ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip ederek mevzuata yansıtmak, mevcut mevzuattaki uyumsuzluklar, eksiklikler ve belirsizlikleri gidererek; kurumların görev, yetki ve sorumluluklarını netleştirmek.

S-2.1.1.3     Suyun etkin ve verimli yönetimi için; her türlü proje ve AR-GE ihtiyaçlarını 2015 yılı sonuna kadar belirlemek.

S-2.1.1.4     Entegre su yönetimini sağlamak maksadıyla kurumsal ve teknik kapasiteye yönelik temel ihtiyaçları  belirlemek ve güçlendirmek.

S-2.1.1.5     Yaptırım ve denetim mekanizmalarının etkin işletilmesini sağlamak.

S-2.1.1.6     Su ile ilgili bilimsel çalışma, ulusal ve uluslararası proje, çalıştay, kongre, konferans, sempozyum, panel, seminer, eğitim, fuar ve toplantı etkinliklerini sürdürmek.

H-2.1.2       Tüm (25) nehir havzalarının Koruma Eylem Planlarını tamamlamak (2014).

H-2.1.3       2015 yılına kadar 4 Nehir Havza Yönetim Planını, 2020 yılına kadar ise tüm (25) nehir havzaları için Havza Yönetim Planlarını hazırlamak ve uygulamaya koymak.

H-2.1.4       Havza master planlarını 2014 yılına kadar 10 havzada, 2020 yılına kadar tüm (25) nehir havzalarında güncellemek.

S-2.1.4.1  Havzaların  jeolojisi, hidrojeolojisi, arazi kullanımı, ekonomik, sosyo-ekonomik boyutu, su bütçesi, kalitesi, baskı ve etkileri, izleme verileri ve yerleri, meteorolojik durumu, korunan alanları, su kütleleri gibi konularının ele alındığı karakterizasyon raporlarını hazırlamak.

S-2.1.4.2     Havza temel planlarını (nehir havzaları koruma eylem planları, nehir havzası yönetim planları, havza master planları) öncelikli havzalardan başlayarak tamamlamak ve güncellemek, havzanın bütün bileşenlerini dikkate almak bu planların  uygulanmasını 2023 yılı sonuna kadar sürekli takip etmek.

S-2.1.4.3  Kullanan-Kirleten öder ilkesi ve tam maliyet esaslarının uygulanması yönünde ekonomik araçları geliştirmek.

S-2.1.4.4     Sanayi kuruluşlarının “temiz üretim” teknolojileri kullanarak su kullanımlarını azaltmalarını; kullanılmış suların geri kazanımlarını; atıksu tesislerinden enerji eldesi yapılmasını sağlamak.

H-2.1.5       Havza bazında sektörel su tahsisleri planlamasını tamamlamak (2020).   

Hedef 2.1.5’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.1.5.1     Sektörel su tahsislerine ilişkin verileri oluşturmak ve Tahsis Komisyonu’nu kurmak,   

H-2.1.6       Havza Koruma Eylem Planları tamamlanan havzalar için kısa vadeli tedbir

strateji belgesini UHYS eylem planı olarak hazırlamak. (2014).

Hedef 2.1.6’ya ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.1.6.1     Havza koruma eylem planları tamamlanan havzalar esas alınarak bütünleşik eylem takviminin oluşturulması ve takip esaslarının ortaya konulmasını ve buna göre havzada acil alınması gereken önlemlerin Havza Koruma Eylem Planları Tedbir Strateji Belgesi esasında alınmasını sağlamak.

H-2.1.7       Su kütlelerinin kalitesini korumak ve iyileştirmek, bu maksatla alınması gereken tedbirleri belirlemek ve uygulamaların takibini yapmak  ile Su Kalite Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planını hazırlamak ve uygulamaya koymak.

Hedef 2.1.7’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler 

S-2.1.7.1     Tüm su kütlelerinin çevresel kalite standartlarını ve hedeflerini, eşik değerlerini 2022 yılı sonuna kadar belirlemek.

S-2.1.7.2     Su kaynaklarının kalite sınıflarını 2022 yılı sonuna kadar belirlemek.

S-2.1.7.3     Kirlilik azaltım programlarını hazırlamak, alıcı ortam kalitesine uygun deşarj kriterlerini 2017 yılı sonuna kadar belirlemek.

S-2.1.7.4     Su kaynaklarını, doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen kirletici kaynakları belirleyerek; kirliliğin  önlenmesine yönelik teşvik uygulamalarını yaygınlaştırmak.

S-2.1.7.5     Mevcut ulusal izleme ağları ve veri tabanlarını gözden geçirerek veri kalite temin/kalite kontrol ve veri değerlendirme/onay sistemlerinin geliştirilmesini ve bu sistemlerin faydalanıcılar tarafından etkin bir şekilde kullanımını 2017 yılı sonuna kadar sağlamak. Bu çerçevede mevcut su veri tabanını 2014 sonuna kadar kullanılabilir hale getirmek, Su Kütleleri için İzleme Sistemini ve Atıksu İzleme Sistemini 2015, Yeraltı Suları İzleme Sistemini 2017 yılı sonuna kadar kurmak.

Alt Amaç 2.2:   Su kullanım verimliliğinin ve tasarrufunun artırılması.   

H-2.2.1       Su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülerek, su potansiyelinin etkin kullanımını artırmak.

H-2.2.2       Havza bazında yeraltı suyu işletme rezervini esas alan beslenim-boşaltım dengesine 2023 yılında ulaşmak.

Hedef 2.2.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.2.2.1     Su depolama tesislerinin kapasitenin yükseltilmesini sağlamak, tüm havzalarda bundan sonra yapılacak yer altı, yer üstü ve su depolama tesisleri projelerini İl Çevre Düzeni Planı ile havza yapısına uyumlu bir şekilde yürütmek.

H-2.2.3       Havzada suyun ekolojik bütünlüğü destekleyecek şekilde verimli kullanımına yönelik  tedbirleri geliştirmek (2015).

Hedef 2.2.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.2.3.1     Su ayak izinin hesaplanması ve azaltımına yönelik tedbirlerin alınmasını sağlayarak ve takibini yapmak.

S-2.2.3.2     Su kayıp kaçaklarında azaltımı sağlamak, bu amaçla uygun teşvikleri uygulamak.

S-2.2.3.3    Yağış azlığı yaşanan bölgelerde o bölgenin yapısına uygun tarım yöntemlerinin tercih edilmesini sağlamak. 

Alt Amaç 2.3:   Kentsel ve kırsal yerleşim yerlerinin içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyaçlarının yeterli miktar ve kalitede karşılanması.

H-2.3.1       Yerleşim yerlerinin içme ve kullanma suyu ihtiyaçlarını sağlamak (2023).

H-2.3.2       Ülke genelindeki tüm yerleşimler için atık su toplama ve arıtma sistemlerinin kurulmasını ve standartları sağlayacak şekilde çalıştırılmasını sağlamak (2023).  

H-2.3.3       Mevzuat çalışmaları çerçevesinde korunmasına rağmen su kalitesi bozulan yüzeysel sular için 2015 yılına kadar 20, 2023 yılı sonuna kadar 35 adet Özel Hüküm Belirleme çalışmasını tamamlamak.

Hedef 2.3.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.3.3.1      İçmesuyu havzalarında alınması gerekli eylemlerin takibini yaparak bu eylemlerin uygulanmasını sağlamak ve ilgili planlara yansımasını sağlamak.

H-2.3.4       Mevzuat çalışmaları çerçevesinde korunmasına rağmen su kalitesi bozulan yer altı suları için 2015 yılına kadar 1, 2023 yılı sonuna kadar toplam 5 adet Özel Planlama çalışmasını tamamlamak.

Alt Amaç 2.4: Tarımsal sulama alanlarının havzanın iklim, toprak ve su koşullarına uygun şekilde genişletilmesi, sulama sistemleri ve sulama verimliğinin geliştirilmesi.

H-2.4.1       2011 sonu itibariyle sulamaya açılan 5,6 milyon hektar alanı artırarak teknik ve ekonomik olarak sulanabilir alanı 2023 yılında 8,5 milyon ha’a çıkarmak.

Hedef 2.4.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.4.1.1     Ürün bazında gerekli olan sulama suyu hesabıyla ekilen ürün oranı kurularak kullanılan sulama suyu hesabına gitmek.

H-2.4.2       Modern sulama yöntemlerinin (yağmurlama, damla) kullanılabileceği potansiyel tarım arazilerini belirlemek (2015) ve modern sulama yöntemine uygun mevcut sulama tesislerinin teknik ve ekonomik imkanlar çerçevesinde dönüşümünü sağlamak.

Hedef 2.4.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.4.2.1    Modern sulama sistemini (yağmurlama, damla) yaygınlaştırmak.

H-2.4.3       Arıtılmış atık suyun tarımsal sulamada kullanımını sağlamak (2023).

Alt Amaç 2.5: Havzalardaki hidroelektrik enerji potansiyelinden yararlanmanın geliştirilmesi,

HES yatırımlarının çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerinin (havza içinde ve dışında) uygun değerlendirmelere dayalı olarak gerçekleştirilmesi. 

H-2.5.1       Sürdürülebilir hidroelektrik potansiyelinden 2023 yılına kadar tam olarak yararlanmak.

Hedef 2.5.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-2.5.1.1     Havza yatırımlarının kümülatif etki değerlendirmeleri yöntemlerini, kılavuzları  ve mevzuat düzenlemelerini geliştirmek, bu konuda kurumsal kapasiteleri güçlendirmek.

S-2.5.1.2    HES projeleri ile ilgili değerlendirmelerde ve kararlarda yöre halkının ve paydaşlarının yeterli şekilde bilgilendirilmelerini ve değerlendirmelere katılım ve katkılarını  sağlamaya gerekli özeni göstermek. 

H-2.5.2       HES projelerinin kümülatif etkilerinin (ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerinin, maliyetlerinin, faydalarının) belirlenmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili yöntemleri ve mevzuatı geliştirmek, kurumsal kapasiteleri güçlendirmek.

Alt Amaç 3.1: Tarım alanlarının korunması, ıslahı, geliştirilmesi, sürdürülebilir kullanımı. 

H-3.1.1       Arazi toplulaştırma çalışmalarını 2023 yılına kadar tamamlamak.

Hedef 3.1.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.1.1.1     Arazi toplulaştırma çalışmalarını strateji dönemini de kapsayacak şekilde yıllar itibariyle planlamak ve bu plan dahilinde uygulamak.

H-3.1.2       Tarım arazilerinin yanlış kullanımlara tahsisinin, toprak ve su kirlenmesinin önlenmesi, iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması.

Hedef 3.1.2’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.1.2.1    Havza alanlarının ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için gerekli eğitim, yayım ve bilinçlendirme çalışmalarını gerçekleştirmek.

S-3.1.2.2     Organik ve iyi tarım uygulamalarını teknik ve finansal desteklerle teşvik etmek.

S-3.1.2.3    Temel toprak haritalarını güncellemek ve havzalar itibariyle ıslaha muhtaç drenaj bozukluğu, tuzluluk, alkalilik sorunu olan alanları belirlemek.

Alt Amaç 3.2:  Mera alanlarının korunması, ıslahı, sürdürülebilir kullanımı.

H-3.2.1       2015 yılına kadar 105.000 ha,  2023 yılına kadar 385.000 ha bozuk mera alanlarında ıslah ve erozyon önleme tedbirlerinin alınmasını sağlamak.

Hedef 3.2.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.2.1.1     Çayır ve meraların otlatma amenajmanına uygun olarak kullanımını, eğitim ve yayım yanında finansal araçlarla teşvik etmek.

Alt Amaç 3.3:   Orman alanları ve kaynaklarının korunması, ıslahı, geliştirilmesi, sürdürülebilir kullanımı.

H-3.3.1       2023 yılına kadar 1.620.000 ha alanda erozyon kontrolü, ağaçlandırma ve orman içi mera ıslahı çalışmaları ve tedbirlerini gerçekleştirmek.

Hedef 3.3.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.3.1.1     Ağaçlandırma çalışmalarında doğal türleri kullanmak, biyolojik çeşitliliğin korunmasına, uygun sahalarda çok amaçlı ağaç türlerinin dikimine, bakım çalışmalarının titizlikle yapılmasına özen göstermek.

S-3.3.1.2     Uygun alanlarda yerel halk ve özel sektör tarafından yapılan ağaçlandırma çalışmalarını teşvik etmek ve desteklemek. 

S-3.3.1.3     Erozyon kontrolu çalışmalarında tedbirleri üst, orta ve alt havza sahalarını kapsayacak şekilde bütünleşik olarak planlamak ve uygulamak, uygun sahaların sadece koruma tedbirlerinin alınması suretiyle doğal yolla rehabilitasyonuna özen göstermek, doğal kaynak bozulumu ve doğal afet tehdit ve zararlarının yoğun olduğu bölgelere öncelik vermek. 

S-3.3.1.4     Erozyon risk haritalarının oluşturulmasını sağlamak.

S-3.3.1.5     OGM’nin mera ıslahı konusundaki birim ve eleman kapasitelerini güçlendirmek. Orman içi mera ıslahı çalışmalarında kontrollü otlatmanın yöre halkı tarafından benimsenmesi ve uygulamalarını teşvik etmek, ıslah çalışmalarında doğal türleri kullanmak, biyolojik çeşitliliğin korunmasına, yöre halkının ihtiyaçlarının dikkate alınmasına özen göstermek, meralar üzerinde baskıların azaltılması için yem bitkileri üretimini teşvik etmek. 

H-3.3.2       Bozuk orman alanlarında gerçekleştirilecek rehabilitasyon ve ağaçlandırma çalışmaları ile havzalardaki ormanların halen % 50’sini oluşturan normal/verimli orman alanlarını 2023 yılında % 75’e çıkarmak.

Hedef 3.3.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.3.2.1     Rehabilitasyon çalışmalarında saha koşulları ve başarı şansının iyi olduğu sahalara öncelik vermek, maliyet etken yöntemlerini kullanmak, ekosistem yapısı ve biyolojik çeşitliliğin muhafazasına özen göstermek.

H-3.3.3       Gerçekleştirilecek erozyon kontrolü çalışmaları ile halen yılda 250 milyon ton olan erozyonla taşınan rusubat miktarının 2023 yılında 150 milyon tona indirilmesini sağlamak.  

Hedef 3.3.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.3.3.1     Erozyon ile taşınan toprak ve rusubat miktarlarının havza ve alt havza alanları itibariyle dağılım durumunu değerlendirmek ve bu sorunun yoğun olduğu sahalarda erozyon kontrolü çalışmalarına öncelik vermek. Rusubat ölçme ve izleme sistemlerini ve toplanan verilerin değerlendirilmesini geliştirmek, bu alanlarda kurumsal kapasiteleri güçlendirmek.

Alt Amaç 3.4:             Kentsel alanlar ve yerleşim yerleri çevresindeki havzalarda yoğun ve düzensiz  yapılaşmanın ve bunun neden olduğu toprak, bitki örtüsü,  su kaynakları ve doğal denge bozulumunun önlenmesi.

H-3.4.1       Çevre Düzeni Planlarının (ÇDP) ve 5403 sayılı Kanun çerçevesinde Arazi Kullanım Planlarının tamamlanmasını ve uygulamalarının etkinleştirilmesini sağlamak.

Hedef 3.4.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-3.4.1.1     Tamamlanan Çevre Düzeni Planlarının (ÇDP) ve Arazi Kullanım Planlarının  uygulamalarının etkinleştirilmesine yönelik olarak paydaşların ve havzalarda çalışan kurumların bilgilendirilmesini, havzalar bazında yapılaşma-iskan takipleri ve denetim mekanizmalarını güçlendirmek.

S-3.4.1.2     Kentsel Dönüşüm çalışmalarında dereleri doğal yapısı ile korumak ve bu amaçla  dere koruma havzalarını belirlemek.

S-3.4.1.3     Büyükşehirlerdeki derelerin su kalitesinin daha düşük seviyede olması sebebiyle  rehabilitasyon çalışmalarında bu derelere öncelik vermek.

H-3.4.2       Havzalarda yaşanan katı atık, tehlikeli atık, vb. çevresel kirliliğin önlenmesi için

               gerekli tesislerin tamamlanmasını sağlamak (2023).

H-4.1          Havzadaki kendine özgü, tüm hassas ekosistemleri, sulak alanları, önemli biyolojik çeşitlilik sahaları, doğal ve kültürel peyzaj değerleri açısından önem taşıyan alanlar ve korunan alanları havzalar itibariyle belirlemek, veri tabanını hazırlayarak havzalarda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların yararlanmasına sunmak (2015).

Hedef 4.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-4.1.1        Biyolojik Çeşitlilik açısından önemli alanlar ile korunan alanları belirlemek, kayıt altına almak ve haritalamak.

S-4.1.2        Biyolojik Çeşitlilik  ile ilgili veri tabanları arasında bağlantıları kurarak Biyolojik Çeşitlilik Bilgi Yönetim Sistemini geliştirmek ve bilgi güvenliğini sağlamak.

H-4.2          Havzalardaki  korunan ve hassas alanların sürdürülebilir yönetimini sağlamak (2023).

Hedef 4.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-4.2.1        Korunan alanların  Uzun Devreli  Gelişme   Planlarını/Yönetim planlarını tamamlamak.

S-4.2.2        Doğa koruma konusunda başta yöre halkı olmak üzere  toplumun bilinç düzeyini arttırmak, korunan alanlarda olumsuz faaliyetleri önlemek için başta yöre halkı olmak üzere tüm paydaşlarla katılımcılık ve işbirliği geliştirmek.

S-4.2.3        Havza kapsamında yapılması planlanan ve doğal ekosistemlerin bozulmasına neden olabilecek yapılaşmaların nehir havzası üzerindeki tüm etkilerini belirleyerek doğa koruma mekanizmalarını geliştirmek.

S-4.2.4        Korunan alan içerisinde müdahalelerden dolayı ekolojik yapısı bozulmuş sahaların sahaların rehabilitasyon çalışmaları sonucunda doğal haline dönüştürülerek devamlılığının sağlamak.

H-4.3          Havzada ekosistemlerde, türlerde ve genetik çeşitlilikte ortaya çıkan değişiklikleri belirlemek ve izlemek amacıyla araştırma, envanter-izleme yöntem ve programlarının geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlamak (2023).

Hedef 4.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-4.3.1        Biyolojik çeşitlilik envanter yöntemlerini ve uygulanabilir biyolojik çeşitlilik göstergelerini belirlemek, ekosistem bazlı izleme programını geliştirmek kullanılmasını sağlamak.

S-4.3.2        Bilimsel veri ve bilgilerin etkin biçimde paylaşılmasını sağlamak.

H-4.4          Ekosistem hizmetlerini belirlemek (2023).

Hedef 4.4’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-4.4.1        Ekosistem mal ve hizmetleri ile bu hizmetlerden sağlanan yararları, işlevleri ve bileşenleri tespit etmek.

S-4.4.2        Ekosistem Hizmetlerinin raporlanması ve veri tabanına aktarılmasını sağlamak.

H-5.1          Havza koruma ve rehabilitasyon çalışmalarının doğal kaynaklar üzerinde baskı  oluşturan düşük gelirli halkın yaşam ve gelir koşullarının iyileştirilmesi faaliyetleri  ile beraber yürütülmesine yönelik büyük ölçekli entegre ve katılımcı havza rehabilitasyon projelerini uygun havzalarda hazırlamak ve uygulamak (2015 yılına kadar en az 2, 2023 yılına kadar en az 5 proje).  

Hedef 5.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-5.1.1        Doğal kaynakların bozulumu ile yöre halkının yoksulluğu arasında etkileşiminin yüksek olduğu ve acil tedbirlere ihtiyaç duyulan öncelikli havzaları belirlemek ve bu havzalar için arazi ve doğal kaynak ıslah faaliyetlerinin kırsal kalkınma faaliyetleri ile entegre ve katılımcı olarak yürütülmesine yönelik büyük ölçekli projeleri ilgili kurumların ortak çalışması ile hazırlamak ve uygulamak.  

S-5.1.2     Havzalarda doğal bitki örtüsü olarak yetişebilen tıbbi ve aromatik bitkilerin yetiştirilmesi, organik tarım uygulamaları, arıcılık, ipek böcekçiliği,  su ürünleri yetiştiriciliği, ekoturizm gibi alternatif gelir yaratıcı faaliyetlerin geliştirilmesini ve bunlarla ilgili olarak yerel halkın pazarlama kapasitelerinin güçlendirilmesini desteklemek.

H-5.2          Odun dışı orman ürünlerinden yararlanmayı geliştirmek, üretilen ve pazarlanan ürün miktarını ve yerel köylülerin bu ürünlerden elde ettkleri gelirleri en az % 15 artırmak (2015).

Hedef 5.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-5.2.1        Yerel köylülerin odun dışı orman ürünlerinin yetiştirilmesi, hasatı, pazarlanması konularında eğitimi, bu alanda projelere sağlanan destekleri artırmak.

H-6.1          Doğal ve insan kaynaklı afetler için havzalar itibariyle bütünleşik afet tehlike ve risk haritalarını tamamlamak (2023).

H-6.2          Havza bazlı “Taşkın Risk  Haritaları ve Yönetim Planları”nı ilgili kurum ve kuruluşlarla birlikte tamamlamak (2023).

H-6.3          Havzalarda afet (sel, taşkın, çığ) tahmin ve erken uyarı sistemlerini kurmak (2023).

Hedef 6.1, 6.2, 6.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-6.1.1, S-6.2.1, S-6.3.1   Havzalar itibariyle bütünleşik afet tehlike ve risk haritalarının,  taşkın risk haritaları ve yönetim planlarının, hazırlanması, afet tahmin ve erken uyarı sistemlerinin kurulması çalışmaları ile ilgili kurumlar arasında diyalog ve işbirliğini güçlendirmek, bu çalışmaların sonuçları ve çıktılarını paylaşmak ve yararlanmak. Yöre halkının doğal afetler konusunda bilinçlendirilmesine yönelik programları ve faaliyetleri güçlendirmek. 

H-6.4          Havzalarda derelerin ıslahı, taşkınların önlenmesi ve düzenlenmesi için gerekli ve uygun su yapılarını tesis etmek (2023).

Hedef 6.4’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-6.4.1        Havzalarda dere ıslahı, taşkın koruma tesisleri ve benzeri taşkın önleyici ve düzenleyici su yapılarının planlanması ve yapımı çalışmalarının üst havza alanlarında koruma ve ıslah tedbirleriyle (toprak muhafaza, ağaçlandırma, mera ıslahı, vb.) bütünleşik olarak planlanması ve yürütülmesine gerekli özeni göstermek, bu amaçla diğer kurumlarla gerekli temasları, ortak çalışma protokolleri ve projelerinin hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlamak. 

H-6.5          Yukarı havza alanlarında doğal afetlere karşı havza ıslahı, sel, çığ ve heyalan projelerini hazırlamak ve uygulamak (2023).

H-7.1          Bilimsel araştırmalar ve modelleme çalışmalarıyla havzalar için iklim değişikliği projeksiyonları geliştirmek ve iklim değişikliğine karşı en hassas havza alanlarını belirlemek.

Hedef 7.1’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-7.1.1:       İklim değişikliği ile ilgili model çalışmalarında üniversiteler ve araştırma kurumlarından destek almak ve ilgili kurumların işbirliği ve katkısını sağlamak.   

H-7.2          İklim değişikliğinin havzaların su, tarım, mera, orman, korunan alan ve diğer havza alanları ve faaliyetleri üzerindeki olası etkilerini bilimsel araştırmalar ve değerlendirme çalışmaları ile belirlemek, uyum ve mücadele stratejilerini geliştirmek ve uygulamaya koymak (2015).

Hedef 7.2’ye ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-7.2.1:      İklim etkilerinin değerlendirilmesi ve uyum stratejilerinin geliştirilmesini bilimsel çalışmalara ve değerlendirmelere dayalı olarak gerçekleştirmek, bu amaçla üniversiteler ve araştırma kurumları ile işbirliği yapmak.

S-7.2.2        İklim değişikliği senaryoları dikkate alınarak; iklim değişikliğinin su kaynakları ve korunan alanlar üzerindeki potansiyel etkilerini sürekli değerlendirmek.

S-7.2.3        Kuraklık strateji belgesini hazırlamak

S-7.2.4        Kuraklık İzleme Sistemi’ni kurmak,  bu sistem içerisinde yer alacak kurumlar arasında eşgüdümü, elde edilecek bilgi ve verilerin paylaşımını güçlendirmek.

H-7.3          Havzalardaki orman alanlarındaki yutak kapasitesini artırmak (halen yılda 15,5 milyon ton olan karbon yutak miktarını 2015 yılında 16,7 milyon ton’a, 2023 yılında 20 milyon ton’a çıkarmak).

Hedef 7.3’e ulaşmak için izlenecek stratejiler

S-7.3.1        Yapılacak ağaçlandırma ve bozuk orman rehabilitasyonu çalışmaları ile orman alanlarında ağaç servetini, toprak üstü ve toprak altı biokütleyi artırmak, ormancılık  planları ve projelerinin değerlendirilmesinde karbon tutumuna katkı değerinin dikkate alınmasını, bu amaçla karbon tutumunun ekonomik değerlendirmesi ile ilgili yöntemleri geliştirmek, bu konuda eğitimler gerçekleştirmek. 

Hedeflere ulaşmak için ortak stratejiler

Hedeflerin tümü veya büyük bölümü için ortak olan aşağıdaki ortak stratejiler izlenecektir.

1. Mevcut mevzuatı, havza yönetim uygulamalarının eşgüdümlü, bütünleşik ve katılımcı olarak yürütülmesini ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmelere ve AB mevzuatına uyumu destekleyecek şekilde geliştirmek. Bu amaçla:

1.  Havzalarda çalışan kurum ve kuruluşların görev ve yetkileri arasındaki örtüşmeleri, boşluklar ve yetersizlikleri gidermeye, bütüncül ve katılımcı havza yönetim uygulamalarını desteklemeye yönelik mevzuat geliştirme ihtiyaçlarını belirlemek ve uygun mevzuat düzenlemelerini yapmak.
2. Taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ve AB mevzuatına uyumu desteklemeye yönelik mevzuat geliştirme ihtiyaçlarını belirlemek, uygun mevzuat düzenlemelerini yapmak.
3.    Su Kanununu ve ilgili yönetmeliklerini çıkarmak.
4. Tarım alanlarının amaç dışı kullanımlarının önlenmesi için mevcut mevzuatlarda gerekli iyileştirmeleri yapmak, denetim tedbirleri ve kapasitelerini güçlendirmek.
5.   Doğal afetlerle ilgili mevzuatı gözden geçirmek ve geliştirmek.
6. Havzalarda yürütülen yatırım ve faaliyetlerin üst ve alt havzalarda yarattığı ekonomik, sosyal ve ekolojik maliyetlerinin ve faydalarının adil paylaşımını, kullanan öder ilkesini ve havza kalkınma programlarının finansmanını desteklemeye yönelik mevzuat düzenlemelerini yapmak ve uygulamaya koymak.

2. Havzaların bütüncül ve katılımcı yaklaşımla sürdürülebilir yönetimi için kurumsal kapasiteleri güçlendirmek, ulusal, bölgesel ve havza bazlarında plan ve stratejilere dayalı eşgüdüm mekanizmalarını tesis etmek.

3. Sivil toplum kuruluşları, bilim kuruluşları ve diğer paydaşların havza yönetimi ve ıslahı çalışmalarına ulusal ve yerel düzeylerde katılım ve katkılarını desteklemek.

4. Havzalarda yaşayan yerel halk arasında doğal kaynakların tahribatı ve erozyonun önlenmesi ile ilgili gerekli bilinç düzeyini oluşturmaya yönelik çiftçi eğitimi ve yayım faaliyetlerini güçlendirmek, kapasite geliştirme programları uygulamak.

5. Havza Koruma ve yönetim planlarında Havza bazında koruma ve kullanmaya yönelik tedbirler programını alt havza üst havza entegrasyonu esas alarak oluşturmak.

6. Planlama, izleme ve değerlendirme çalışmalarında bilgi teknolojilerinden yararlanmak.

7. Havza alanlarının, müdahalelerin ve yatırımların bilimsel kriter ve yöntemlerin kullanımı ile belirlenecek önceliklendirmeye göre yürütmek.

8. Havza sorunlarının çözümü ve havza yönetiminin geliştirilmesine yönelik olarak üniversiteler ve bilimsel araştırma kurumları ile diyalog ve işbirliğini güçlendirmek.   

4. ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ UYGULAMASININ KOORDİNASYONU, İZLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

İzleme, Strateji Belgesi uygulamasının sistematik olarak takip edilmesi ve raporlanmasını,  değerlendirme ise, uygulama sonuçlarının amaç ve hedeflere kıyasla ölçülmesi ve söz konusu amaç ve hedeflerin tutarlılık ve uygunluğunun analizini kapsayacaktır.

4.1.   Strateji Uygulamasının İzlenmesi ve Değerlendirilmesi

Amaç, alt amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesine ilişkin uygulama sonuçları ve gelişmelerin belirli bir sıklıkla raporlanması,  ilgili taraflar ile kurum içi ve kurum dışı mercilerin süreci izleme ve değerlendirmesine katkı sağlayacaktır. Performans göstergelerine dayalı olarak hazırlanacak raporlama, izleme faaliyetinin temel aracı olup objektif olarak hazırlanmalıdır. Raporlama sistemi ilgili kurumların gelişme ve değerlendirme raporları yanında üniversitelerin ve araştırma enstitülerinin araştırma bulgularına dayalı görüş ve değerlendirme raporlarını da kapsayacaktır. Tüm bu raporların bir sentezi olarak her yıl bir “Ulusal Havza Yönetimi Gelişme ve Değerlendirme Raporu”nun hazırlanması, ilgili kuruluşların ve kamuoyunun bilgisine sunulması (havza bazlı resmi internet siteleri kullanılarak) sağlanacaktır. Raporlama sistemi ile ilgili ayrıntılar Orman ve Su İşleri Bakanlığı koordinatörlüğünde belirlenecektir.

4.2.   Kurumsal Düzenlemeler ve Sorumluluklar

Hazırlanan UHYS’nin onaylanmasını ve yürürlüğe girmesini takiben uygulanması ile ilgili çalışmaların izlenmesi ve koordinasyonu görevi Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce (SYGM) yürütülecektir. Bu çalışmaların üst düzeyde yönlendirilmesi ve desteklenmesi görevinin ise ilgili kamu kuruluşlarının ve diğer paydaşların (STKlar, bilim kuruluşları, vb.) üst düzey temsilcilerinden oluşan “Havza Yönetimi Üst Kurulu” tarafından gerçekleştirilmesi sağlanacaktır.

İlgili kilit kuruluşlarda ise izleme, değerlendirme, kurum dışı ve içi gelişimlerle ilgili temas ve bilgi değişimini koordine etmek amacıyla bir birim ve bir üst düzey uzman eleman görevlendirilecektir. Bu elemanlardan oluşacak Teknik Komite Strateji Belgesi uygulama çalışmalarının uzmanlar düzeyinde takibi ve desteklenmesinden sorumlu olacaktır. Bu komiteye üniversiteler, araştırma kurumları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörden uzman elemanların davet edilmesi ve katılması sağlanacaktır. Bu amaçla ayrıca çalıştaylar düzenlenebilecektir.

Havza düzeyinde izleme ve değerlendirme çalışmaları ise, ilgili kurum, kuruluş ve diğer paydaş temsilcilerinden oluşacak her bir su havzası için ayrı ayrı kurulacak Havza Yönetim Kurulları tarafından gerçekleştirilecektir. Bu kurulların merkezleri ve çalışmalarının koordinasyonu Havza Yönetimi  Üst Kurulu tarafından yapılacaktır.

Strateji belgesinde belirlenen hedeflerin gerçekleştirilmesinin izlenmesi, koordinasyonu ve desteklenmesinden birincil derecede sorumlu kuruluşlar ve birimler ile işbirliği yapılacak kurumlar aşağıda Ek 2 Tablo 3’te gösterilmiştir.

4.3.   Performans Göstergeleri

Ulusal Havza Yönetim Stratejisi’nde belirlenen hedefler için performans göstergeleri Ek 2 Tablo 3’te yer almaktadır. Bu göstergelerin Eylem Planı’nın hazırlanması sırasında gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi sağlanacaktır. 

4.4.  Ayrıntılı Eylem Planı’nın Hazırlanması

UHYS’nin amaçlarına ulaşmak üzere belirlenen hedeflerin (stratejik hedeflerin) gerçekleştirilmesi için her kurum kendisinin sorumlu olduğu hedefler için ayrıntılı bir eylem planını en kısa sürede hazırlayacak ve uygulamaya koyacaktır. Havzalarda çalışan farklı kurumlar tarafından hazırlanacak bu eylem planları OSİB koordinatörlüğünde bir araya getirilerek Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Ayrıntılı Eylem Planı oluşturulacaktır. Önerilen eylemler için fayda-maliyet analizi yapılmasına ve bu analizlerden sonra uygulanabilir bulunan eylemlerin eylem planına alınmasına özen gösterilecektir.

EK 1

Tablo 2:   Ulusal Havza Yönetim Stratejisi Özet Tablosu