Tuta Türkiye’de ilk defa 2009 yılında saptandı. Bu yıl ise Türkiye’de domatesi vuran tuta zararlısı ürüne ciddi zarar verdi ve fiyatları tavan yaptırdı. Bu nedenle 1,5 TL civarındaki domatesin kilosunun önümüzdeki aylarda 5 TL’ye kadar yükselme riski olduğu belirtiliyor. Üreticinin canını yakan bu zararlı nedeniyle tüketici pahalı domatese mahkum oldu.
Tutayla ilgili İzmir’den gelen bir habere göre bu zararlı ilk defa Foça’da da kendini gösterdi. 'Tuta'nın Güney Afrika'dan dünyaya yayıldığı söylenen bir böcek olduğunu belirten Foça Ziraat Odası Başkanı Ercan Yüksektepe pazarda satılan domatesin pahalı olmasının nedeninin Ramazan ayı değil fakat “tuta absoluta” olduğunu aktardı:
"Son yıllarda ülkemizin çeşitli bölgelerinde yetiştirilen domates ürünlerimizde yaygınlaşan tuta, bu yıl ilk defa ilçemiz Foça'da da kendini gösterdi. Ülkemiz tarımını tehdit eden bu illet, domates üreticilerine büyük zararlar veriyor. Ziraat Odası olarak üyelerimizin durumu bize bildirmesiyle birlikte sorunu Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkililerine bildirdik. Uzmanlar tarafından gerekli incelemenin yapılmasının ardından hemen mücadele çalışmalarına başlayacağız. Ancak benim kişisel korkum, son yıllarda domates ürünlerimize zarar veren bu böceğin ilerleyen yıllarda daha başka ürünlerimize de musallat olup ülkemiz tarımına çok daha ciddi zararlar verebilme ihtimalidir. Bugün pazarda satılan domatesin kilo fiyatı yüksekse bunun nedeni Ramazan ayında olmamız değil, tuta absoluta böceğidir." Yüksektepe, bu böceğin ürüne zarar verdiğini ancak insan sağlığını tehdit etmediğini de belirtti.
Tuta nasıl zarar veriyor?
Domates yaprak oyucusu diye de bilinen Tuta’nın larvası domatesin toprak altında kalan kısımları dışında tüm kısımlarıyla beslenebiliyor. Yumurtadan çıkan larva yapraklarda büyük odacıklar açıyor, sap içini,tomurcukları, yeşil ve olgun meyveleri oyuyor. Hasadı %80-100 oranlarında olumsuz etkileyebilen bu zararlı patates, patlıcan, biber, tütün, pepino, altın çilek ve fasulyede de beslenebiliyor.
Yumurtadan çıkan larva yaprak, sap sürgün ve meyveye girerek beslenmeye başlıyor. Yaprakta şeffaf galeriler oluşturuyor. Bu boşluklar daha sonra kahverengiye dönüşüyor ve kuruyor. Yaprakta ve meyvede açılan boşluklarda zararlının siyah renkli talaş görünümündeki dışkıları görülür. Özellikle yapraklarda açılan galerilerde kümeler halindeki siyah renkli dışkıları oldukça dikkat çekicidir. Zararlı, beslenmek için genellikle taze sürgün uçlarını çiçek ve yeni meyveleri tercih ediyor.
Geldiği yer neresi?
Tuta absoluta 1970'ten beri pek çok Güney Amerika ülkesinde biliniyor. Avrupa’da da tespit edilen zararlı Akdeniz'in çeşitli bölgelerinde yayılmış durumda. İlk defa 2006 yılı sonunda İspanya'da domates bitkilerinde görülen tuta, Fransa, Cezayir ve Fas'ın pek çok yerinde de tespit edildi. 2009'da ise bu zararlının varlığı Fransa, İtalya, Tunus ve Malta'da resmen kabul edildi. Zararlı Akdeniz bölgesinde çok hızlı bir şekilde yayılıyor. İstilaya başladığında ise kontrol edilmesi çok zor.
Tuta kelebeğinin bitkideki yolculuğu...
Tuta, yaklaşık 6-7 mm boyunda, kanat açıklığı 10 mm olan bir kelebek türü. İplik şeklinde antene sahip ve ön kanatlarında gümüşi, gri kahverengi renkte pulllar taşıyor. Kanatlar üzerinde ise siyah noktaları var. Kelebeğin yumurtaları oval, krem-sarı renkli ve oldukça küçük. Yumurtalar, daha çok yaprak altına, sap, gövde, tomurcuk ve olgunlaşmamış domates meyvelerinin çanak yapraklarına bırakılıyor ve 4-5 gün içinde açılıyor. Dört larva dönemi geçiren zararlı olgunlaştığında 8 mm’ye ulaşıyor. Larvanın rengi yeşile dönüyor, son döneme doğru vücudunun üstü pembemsi renkte görünüyor. Olgunlaşan larvanın başı ise kahverengi oluyor. Larva dönemini tamamlayan zararlı, oluşturduğu ipliksi ağ ile pupa olmak için kendini toprağa atıyor. Pupa dönemini, oluşturduğu beyaz bir kokon içinde yaprakta veya bitkide oluşturduğu galeriler içinde ya da toprakta geçiriyor.
Tuta absoluta kelebekleri gündüz yaprakların arasında gizlenip, geceleri ya da alacakaranlıkta hareket ediyor. Üreme kapasitesi oldukça yüksek olan zararlı, Akdeniz iklimine sahip yerlerde yılda 10-12 döl verebiliyor. Bir dişi yaşam süresi boyunca 250-260 adet yumurta bırakabiliyor. Yumurtaların % 73’ü ise yaprağa bırakılıyor.
Nasıl taşınıyor?
Tuta, fide, domates meyvesi, taşıma ekipmanları (kasa, kutu vb) ve nakliye araçları (konteyner vb) ile bir yerden bir yere bulaşabiliyor. Bulunduğu alandan diğer alanlara uçarak ya da rüzgar ile yayılan zararlının uçuş mesafesi konusunda net bir bilgi yok.
Tuta ile mücadele...
Uzmanlar tuta ile mücadelenin hayli zor olduğuna vurgu yapıyor. Buna göre böceğin bilinen kimyasal ilaçlara karşı direnç geliştirdiği aktarılıyor. Ayrıca, açtıkları oyuklar larvaları kontakt etkili ilaçlardan da korumaktadır. Kimyasal ilaçların doğal yırtıcıları ve parazitoitleri öldürmesi, sağlık ve çevre tehlikeleri yaratması ise Akdeniz bölgesinde ihracat yapan domates üreticilerine ciddi sınırlama getiriyor. Zararlıyla mücadelede alternatif yöntemlere acilen ihtiyaç duyulduğu aktarılıyor. Çözümlerden birisinin ise çevre dostu ve etkili mücadele yöntemi olan feromon kullanımı olduğu belirtiliyor. Feromon tuzaklarda, dişi bireyin kimyasal olarak sentezlenmiş hormonlarını içeren dispenserler erkek bireyleri çekiyor. Bu tuzaklar zararlının varlığının saptanıp izlenmesinin yanında kitlesel imhasında da kullanılıyor. Entegre Mücadele Yönetimi’nin de Güney Amerika ve Avrupa’da başarılı olduğu tespit edilmiş. Biyolojik mücadele de sıklıkla tercih ediliyor. Ülkemizde ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bu zararlıyla mücadelede tüm imkanları seferber ederek tedbirler alıyor.
TarimsalPazarlama.com