TarimsalPazarlama.com

3. TÜRKİYE PATATES ÜRETİMİ ve GENEL DEĞERLENDİRMELER

Patates ülkemizde her yöremizde kışlık ve turfanda olarak üretimi yapılan bir bitkidir. Patatesin gerek üretiminde gerekse ekim alanlarında son yıllarda önemli artışlar olmuştur. Üretim miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo – 1.2: Türkiye’de yıllara göre patates ekim alanı ve üretimi

Son yıllarda üretimde ufak dalgalanmalar olmuştur. Bu dalgalanmalar doğrudan yurt içi ve yurt dışı arz talep olayına bağlı olarak ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde üretilen patatesin yapılan istatistiki değerlendirmeler sonucunda %60 doğrudan yemeklik tüketimine, %20’si tohumluk olarak ayrılmakta, %1 endüstriye, %1 de dış satımda yer almaktadır. Yine bu konuda detaylı bir çalışma yapılmamış olmasına rağmen %15-20 dolayında depolarda kayıp söz konusudur. Bu kayıp oldukça önemli olup ciddi anlamda mali kaynakların ve yetiştirmek için harcanan emeklerin tamamı boşa gitmektedir.

Patatesin en çok Niğde ve Nevşehir illerinde üretiliyor olması nedeniyle bu iki ildeki ekim alanları ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo–1.3: Niğde ve Nevşehir İlleri Patates Ekim Alanı ve Üretim Miktarları

Gerek iç pazarda, gerekse dış pazarda istikrarlı bir programın olmayışı sonucu patates bitkisindeki sorunları çözümsüz hale getirmiştir. Her üründe olduğu gibi patates bitkisinde de bir üretim planımız maalesef mevcut değildir.

1.3.1 PATATESİN PAZARLANMASI

Ülkemizde genellikle küçük ve birkaç il dışında dağınık durumdaki patates işletmelerinin ürettikleri sınırlı miktardaki üretimlerin toplanıp çeşitli kanallarla tüketicilere ulaştırılması olayı; patates pazarlamasını ifade etmektedir.

Türkiye'de patates pazarlaması incelenirken, toplam arz, toplam talep, patatesin pazarlaması sistemi, pazarlama marjları, fiyat gibi çeşitli konuların ele alınması gerekmektedir.

1.3.2. Patates Arzı (Üretim)

         Türkiye'nin patates ithalat ve ihracat miktarları yıllar itibarıyla toplam üretim yanında önemsenmeyecek ölçülerde kalmaktadır. Dolayısıyla yıllık 5 milyon tonluk patates üretimi toplam patates arzı olarak kabul edilebilir. Özellikle son yıllarda pancar ekim alanlarının sınırlaması, pancar üreticisini patates üretimine yönlendirmiş ve üretimde ciddi artış ortaya çıkmıştır.

        Türkiye'de patates üretiminin, % 13'ü tohumluk olarak ayrılmakta, % 16'sı patates üreten işletmelerde aile tüketimine tahsis edilmekte % 3'ü hayvanların beslenmesinde kullanılmakta ve üretimin kalan % 68'i ise satış için pazara arz edilmektedir. Dolayısı ile pazara çıkan arz 5 milyon tonluk üretimin % 68'i olan 3,4 milyon tondur.

        Çeşitli bölgelerde, ana mevsim, orta erkenci ve erkenci olmak üzere üretilen patateslerin, Mayıs ile Kasım ayları arasındaki yaklaşık 6 aylık dönemde tarladan toplandığı ve pazara arz edildiği bilinmektedir. Diğer yandan Kasım ile Mayıs ayı arasında kalan 6 ayda ise önceki altı aylık dönemde üretilip çeşitli şekillerde depolanmış patatesler pazara arz edilmektedir. Aylar itibariyle patates talebinde büyük bir değişiklik olmadığı kabul edilirse, iç ticarete konu olan 3 , 4 milyon ton patatesin % 40-50'sinin (1,1-1,7 milyon ton) çeşitli şekillerde (soğuk hava, kaya oyma mağaraları, toprak altı, ambar vb) depolanıp peyderpey satışa arz edildiği anlaşılmaktadır. Ülke genelinde patates depolama kayıplarının iyimser bir tahminle % 15 civarında olduğu varsayıldığında depolanan patatesteki kayıplar en az 255.000 ton dolayına erişmektedir. Böylelikle tohumluk, hayvansal tüketim ve depo kayıpları düşüldüğünde 3.450.000 ton dolayında patates tüketildiği tahmin edilmektedir.

1.3.3. Patates Talebi (Tüketim)

          Türkiye'de patates talebi ile ilgili ayrıntılı bir araştırma, bu güne değin yapılmamıştır. Burada bazı çalışmalar ve genel ekonomik kurallarının çerçevesinde sonuçlara varılmaya çalışılmıştır.

         İçinde patatesin de bulunduğu bazı ürünlerde, üretici üretim kararını diğer faktörler   ama en çok bir önceki yılda o üründen elde ettiği hasılata dayandırmaktadır. Yani bu yılın pa    tates üretimi, bir önceki yılın patates fiyatlarının bir fonksiyonu şeklinde ortaya çıkmaktadır.

        Yapılan çalışmalara göre patates talebinin fiyat esnekliği, arzına göre daha kararlıdır ve sıfıra yakın veya sıfır kabul edilebilir. Ayrıca patatese olan talebin mevsimlere veya aylara göre pek farklılık göstermediği belirtilmektedir. Burada kişi başına patates tüketimi veya talebi, yine kişi başına düşen arz miktarına teorik olarak eşittir.

        Tüm bu bilgilerin ışığında patates fiyatını belirleyenin daha ziyade arz olduğu, arzdaki oynamalarla sabit sayılabilecek talebe karşı fiyatlarla arzulanan ayarlamaya gidilebileceği anlaşılır.

1.3.4. Fiyatlar, Marjlar Ve Pazarlama Kanalları

         Piyasa şartlarında fiyat, arz ile talebin kesiştiği noktada oluşmaktadır. Daha önceki kısımda, patateste fiyat oluşumuna daha ziyade arz cephesinin etki ettiği belirtilmişti. Buna bağlı olarak Türkiye'de patates fiyatları, patates arzının en yoğun olduğu Ağustos-Eylül aylarında asgari, patates arzının en kısır olduğu Mayıs ayında azami seviyede oluşmaktadır.

        Patates fiyatlarındaki söz konusu yıllık dalgalanma, pazara arz edilen patates miktarına olduğu kadar, patatesin üreticiden tüketiciye ulaşıncaya kadar izlediği pazarlama kanalına da bağlı olmaktadır. Pazarlama kanalının uzunluğu veya ürün çeşitlendirme faaliyetleri, pazarlama hizmetinin etkin bir şekilde yapılması gibi nedenler, patates fiyatını dolayısı ile pazarlama marjını artırıcı bir rol oynarlar.

      Tüketicinin ödediği fiyatın mutlak değerinden daha nispi olarak ne kadarının üreticiye geri döndüğü, ne kadarının pazarlama marjı olarak ayrıldığı da önemlidir. Zira pazarlama marjının, tüketicinin ödediği fiyat içindeki oranı, pazarlama sisteminin etkinliği ve bundan üretin ne ölçüde yararlandığı konularında bilgi verir.

      Yapılan bir araştırmada tüketicinin ödediği fiyatın ancak %45,9'unun üreticiye yansıdığı, %54,1'inin ise pazarlama marjı olduğu belirtilmektedir. Pazarlama marjının %21inin üretici ile toptancı arasında, % 79'unun ise toptancı ile perakendeci arasında paylaşıldığı da ifade edilmektedir. Türkiye'de patates pazarlama sistemi ve en sık karışılan pazarlama kanalları da gösterilmiştir. Ancak hangi tip pazarlama kanalının ağırlıklı olduğuna ilişkin bilgi elde mevcut değildir.