1.4.32.1 HASAT ZAMANI:
Patates bitkisinin hasat zamanının belirlenmesinde üretim amacı önemlidir
a-Tohumluk üretimi
b-Yemeklik üretimi
c-Turfanda üretim
Eğer yemeklik olarak üretim yapılacaksa, bitki yaprak ve saplarının kahverengileşip kuruması, stalonların ara bitkiden ayrılması, yumruların uygun büyüklüğe ulaşması, yumru kabuğunun sertleşip pişkinleşmesi, patates doku yapısının sertleşmesi gerekir Turfanda patates üretiminde ise bu şartlara bakılmaksızın pazar fiyatlarına göre söküm zamanı ayarlanır.
Tohumluk patates hasadında, tohumluk yumru büyüklüğünü istenilen seviyede tutmak ve hastalıkların tohumla taşınmasını önlemek amacıyla sökümden önce yeşil aksam öldürülür. (PİR ÖLDÜRME)
Pir öldürme ile hasat arası kısa tutulmalı ve çıplak kalan tarla yüzeyinin yumrulara zarar vermemesi için nemlendirme sulaması yapılmalıdır.
Öldürülen yeşil aksamın hasat zamanına kadar tarla yüzeyinde tutulması su kaybı açısından faydalıdır. Pir öldürme el, makine veya kimyasal ilaçlar kullanarak yapılır Kullanılan kimyasal maddeler şunlardır (SODYUM ARSENİT, DNOC, DNBP, DİQUAT. PARAQUAT) Kimyasal ilaç uygulanmasında bitki sap ve yaprakları kuru ise sulanmalıdır.
1.4.32.2 HASATTA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:
1-Kabuk soyulması, yumru kesilmesi, çatlak gibi mekanik zararlar en az düzeyde olmalıdır.
2-Yumrular don zararından korunmalıdır.
3-Yumruların güneşe maruz kalıp yeşillenmesi önlenmelidir
4-Yumrular topraktan kolayca ayrılmalıdır.
5-Toprakta mümkün olduğunca az yumru bırakılmalıdır Aksi halde bir sonraki ürüne zarar verir.
1.4.32.3HASAT YÖNTEMLERİ:
1.4.32.3.1 ELLE HASAT:
Küçük aile işletmelerinde bel veya dirgenden yararlanılarak yapılır. Doğu Anadolu ve kara deniz bölgelerinde uygulanır. Pulluk Hasat: Hayvan ve Traktörle çekilen pullukla yapılır, Orta Anadolu da yaygındır. (NEVŞEHİR NİĞDE HARİÇ)
1.432.3.2.2 SÖKÜM MAKİNASI İLE HASAT:
Tek veya çift sıralı makinler kullanılır Bu makinenin bir kısmı söküp yumruları tarla yüzeyine bıraktığı gibi bir kısmı da söktükten sonra toplama veya tasnif özelliklerine de sahiptir.
1.4.32.4.1 HASATTAN SONRA YUMRU DURUMU:
Patates yumrusu ortalama % 80 su, % 20 kuru madde içeren bir canlı organizmadır. Bu nedenle ortamın şartlarına bağlı olarak ağırlık ve kalitesi değişir. Üreticinin hedefi bu kayıpları asgaride tutmaktır.
1.4.32.4.2 HAVANIN NEMİ VE YUMRU KABUĞU ZARARI:
Yumruları çevreleyen nem oranı yaklaşık % 99'un altında ise yumrular kabuktan, gözlerden ve yaralardan su kaybetmeye başlarlar. Olgunlaşmamış bir yumrudaki su kaybı olgunlaşmış bir yumruya göre daha fazladır. Taze ve yaralanmış olan yumrularda ağırlığın %1 kadar su kaybı söz konusudur. Su kaybını azaltmak için
a) Hasattan itibaren yumruların zararını asgaride tutmak.
b).Ortamın nemini yüksek tutmak gerekir.
1.4.32.4.3 YARANIN KABUK BAĞLAMASI:
Yüksek orandaki nem ortamı yaranın kabuk bağlamasını kolaylaştırır.15-20 °C de nem oranı % 85 olursa kabuk bağlama çabuklaşır. Bu nedenle yumruların bu ortamda 1-2 hafta bekletilmesi önerilir.
1.4.32.4.4 SÜRGÜN OLUŞUMU:
Yumrular düşük sıcaklıkta depo edilmiş ise depolamanın sonuna doğru filizlenme başlar. Bu tip yumrular hızla su kayıp eder.
1.4.32.4.5 DÜŞÜK SICAKLIKTA TUTMA VE SU KAYBI:
Hava nemi ne kadar yüksek olursa olsun. Patateslerin düşük sıcaklıkta tutulması halinde bile bir miktar su kaybı olacak, bu su kaybı ise yumruların buruşmalarına neden olacaktır.
1.4.33.1 SOLUNUM:
Patates yumrusu canlı bir organizma olduğundan solunum yapacaktır. Solunum süresince ortamın oksijenini kullanacaktır. Oksijeni kullanması ile beraber su, karbondioksit ve ısı üretecektir. Solunum şu iki olaya bağımlı olarak değişiklik gösterir.
a) Yumru sıcaklığı
b) Yumru durumu: Olgunlaşmamış yumrular Olgunlaşmış yumrulara nazaran daha hızlı solunum yaparlar, zarar görmüş yumrularda solunum diğerlerine nazaran daha hızlıdır.
1.4.33.2 SOLUNUM VE ISI ÜRETİMİ:
Solunum ortamın sıcaklığına bağlı olarak artış gösterir. 25 °C solunum oranı 10 C°C deki solunum oranının yaklaşık 4 katıdır Sıcaklık 35°C çıkarsa yaklaşık 10 katı daha fazla bir solunum olur. Bu şartlarda oksijenin yumrulara aynı hızla girme şansı olmadığı için yumruda iç kararmalar olacaktır. Bu nedenle depoda fazla ısı varsa süratle depodan uzaklaştırılmalıdır. 1.4.33.3 ŞEKERLER:
5 Co sıcaklığın altında nişasta şekere dönüşmeye başlar. Bu olay cips ve parmak patateste arzu edilmeyen koyu kahverengi bir görünüme neden olur. Bu nedenle sanayide kullanılması amaçlanmış patatesler 7-10 °C de depolanmalıdır.
1.4.34.1 SÜRGÜN OLUŞUMU:'
Hasatla sürgün oluşumu arasında geçen devre bir kaç ay olup bu devreye uyku devresi denir. Uyku devresi aşağıdaki hususlara bağlıdır.
a).Çeşit
b).Yetişme koşulları (Yüksek sıcaklıklar bu süreyi kısaltır)
c)Yaralanmalar (Yaralanmış yumrular daha önce sürgün oluşturur.)
d)Depo sıcaklığı (20-25 °C depolanan yumrular 1-3 ayda sürgün verir.
1.4.35.1 HASTALIKLAR VE ZARARLILARDAN KAYNAKLANAN YUMRU KAYIPLARI:
Diğer etmenlerin yanında depodaki hastalık ve zararlılar da önemli ölçüde yumru kaybına neden olur. Bu hastalıklar:
a).Midiyö (Phytophthora infestans)
b).Kömür çürüklüğü (Macrophamina plıascoli)
c).Bakteriyel yaş çürüklük (Erwinia spp)
d).Kuru çürüklük (Fusarium spp)
e) Yumru güvesi (Phytlıorimaea o perculella)
Bu tür yumrular depolanmadan önce ayıklanmalıdır.
1.4.36.1 DEPOLAMANIN EKONOMİK YÖNLERİ:
Patates üretim amacına bağlı olarak (Yemeklik-tohumluk-turfanda) az veya çok depoda tutulur. Depolama yaparken şu hususları göz önünde tutmakta fayda vardır.
a) Hasat mevsimi sonundaki en düşük fiyat ile gelecek hasat dönemine kadar olan süredeki fiyat arasındaki ilişkiyi iyi kurmak.
b) Depolama maliyetini hesaplamak,
c) Depolama sırasında görülen yumru ağırlık kaybını hesaplamak,
Depoya yatırım yapmadan önce yatırım ve işletme maliyetlerinin iyi hesaplamak gerekir.
1.4.36.2 YUMRULARIN DEPO İSTEKLERİ:
Depolanması gereken yumruların bozulmadan pazara sevk edilebilmesi için yumru için uygun şartların sağlanması gerekir. Depo ısıtma sistemine ek olarak nem, havalandırma, soğutma sistemlerine de sahip olmalıdır.
Depolamada şu hususlara dikkat edilmelidir.
a).Yumrular istenilen fizyolojik yaşta korunmalıdır.
b).Depolama sonunda yumru yapılarında herhangi bir değişiklik olmamalıdır,
c) Depo kayıpları asgari düzeyde tutulmalıdır.
1.4.36.3 DEPO KAYIPLARI:
Patates yumrulan depoya koyulduktan sonra, depolama şartlarına bağlı olarak kayıplar ortaya çıkar Depodaki kayıplara 4 etken etki eder.
A)Buharlaşma
B)Solunum
C)Filizlenme
D)Hastalık ve zararlılar
1.4.37 1 DEPO YAPILARI:
A-YIĞIN DEPOLAMA:
Uygun depolama şartlarına sahip depolarda patates yumruları 23-1'lik yığınlarda 8-10 ay kadar % 10 kadar bir kayıpla saklanabilir,
B-KASADA DEPOLAMA:
Yumrular 500-1000 Kg. kasalarda depolanabilir, Bu sistemde kasaların kaldırılması ve ilk alt yapı maliyetleri bir külfet olarak görünürse de çeşitlerin ayrı saklanması gibi üstünlüğü de vardır,
1.4.38.1 HAVALANDIRMA:
Depolar üç ayrı şekilde havalandırmak amacıyla inşa edilirler
A-DOĞAL HAVALANDIRMA:
Hava Akımının 8-14 M3/ton/saat olması söz konusu olup çok yavaş seyreder. Orta Anadolu'daki depolarda yaygın olup ısınan havanın yükselmesi ve yerini dışarıdan giren taze havanın alması prensibine dayanır.
B-BASINÇLI HAVALANDIRMA:
Depo dışındaki havanın sıcaklığı uygun ise bir vantilasyon sistemiyle yığın üzerinden geçirilebilir,
C-MEKANİK SOĞUTMA:
İlk iki sisteme nazaran yatırım ve işletme maliyetleri yüksektir, Nem, ısı kolayca kontrol edilir, Uzun süreli depolamalarda kullanılması tavsiye edilir.